9 روش صحیح مطالعه بدون فراموشی + تکنیک هاروارد
مطالعه بدون فراموشی یکی از مهارتهای مهم برای افرادی است که به دنبال یادگیری و کسب دانش هستند. به طور کلی فراموش کردن برای مغز انسان یک فرآیند طبیعی محسوب میشود که مشکلاتی را در زمان آموزش برای ما فراهم میکند. به خصوص برای دانشآموزان کنکوری آسیبزا است و میتواند موجب هدر رفتن انرژی و زمان آنها شود. برعکس؛ یادگیری ماندگار اثربخشی آموزش را به میزان زیادی افزایش خواهد داد.
برای تحقق این هدف، فرآیندها و روشهای علمی و موثری وجود دارد که میتواند حافظه و تواناییهای شناختی انسان را به میزان قابل توجهی تقویت کند. در این مطلب از انتشارات هفت و نیم، ناشر کتاب های علمی تخیلی، موثرترین روشهای مطالعه بدون فراموشی را با هم مرور میکنیم. ابتدا به روشهای مطالعه بدون فراموشی هاروارد میپردازیم و سپس سایر تکنیکهای موجود را به صورت ترکیبی توضیح میدهیم.
منظور از مطالعه بدون فراموشی چیست؟
مطالعه بدون فراموشی به معنای مطالعه مطالب به صورتی است که بیشترین مفاهیم ممکن در ذهن ماندگار شود و میزان فراموشی اطلاعات به حداقل برسد. بنابراین یادگیری بهطور کامل برای فرد محقق میشود و میتواند مفاهیم را برای مدت زمان طولانی در حافظه حفظ کند.
روش صحیح مطالعه، درک، حفظ و یادگیری مطالب آموزشی را آسان میکند و سرعت یادگیری را افزایش میدهد. چون اطلاعات ابتدا باید در حافظه حسی و سپس در حافظه کوتاه مدت ذخیره شود و پس از آن به حافظه بلندمدت منتقل خواهد شد. از آنجایی که ظرفیت حافظه حسی و کوتاه مدت به طور طبیعی کم است، لازم است با تکنیکهای علمی میزان ماندگاری اطلاعات را در این دو حافظه افزایش دهیم. در نهایت این تکنیکها به ماندگاری در حافظه بلندمدت برای زمان طولانیتر هم کمک میکند.
دلایل فراموشی دروس بعد از مطالعه
فراموشی مطالب پس از مطالعه، نتیجهی مستقیم کارکرد طبیعی مغز است. مغز انسان برای جلوگیری از انباشت اطلاعات غیرضروری، بخش زیادی از دادههای ورودی را حذف یا کنار میگذارد. از سوی دیگر، یکی از دلایل اصلی فراموشی، یادگیری سطحی است. مطالعهی بدون درک عمیق، بدون درگیر شدن ذهن با محتوا، و تنها با تکرار یا حفظ کردن، منجر به ذخیرهی ضعیف در حافظه کوتاهمدت میشود.
همچنین، عوامل محیطی مانند حواسپرتی، خستگی ذهنی، و نبود برنامه مطالعه منظم نیز از دیگر دلایل مهم فراموشی محسوب میشوند که بهصورت مستقیم روی تمرکز، تثبیت اطلاعات و انتقال دادهها از حافظهی کوتاهمدت به بلندمدت تأثیر میگذارند.
مطالعه بدون فراموشی به روش دانشگاه هاروارد
تکنیک دانشگاه هاروارد برای مطالعه بدون فراموشی شامل هشت مرحله است که باید به ترتیب اجرا شود. در ادامه هر کدام را توضیح میدهیم تا متوجه شویم چگونه مطالعه کنیم تا فراموش نکنیم:
گام اول: مرور سریع و مختصر
اولین گام از روش یادگیری بدون فراموشی شامل مرور اجمالی برای دریافت نکات برجسته و مفاهیم کلی است. برای این کار کافی است سرفصلها و زیرعنوانها را مرور کنید. همچنین مواردی مانند چکیده، مقدمه و جمعبندی میتواند ایده اصلی را برای شما مشخص کند. این گام باید در چند دقیقه اجرا شود و میتواند علاوه بر کتابهای درسی و کنکوری به منظور مطالعه کتاب تاریخ و زندگی نامه هم بسیار مفید باشد.
گام دوم: طرح سوال
در گام دوم لازم است اطلاعات حاصل از گام پیشین را با خود مرور کنید و به طرح سوالات ممکن بپردازید. همچنین اطلاعاتی که از قبل در این مورد داشتهاید را مرور کنید و نکات اصلی مطرح شده در فصل را حدس بزنید. سعی کنید پیشبینی کنید که پس از مطالعه این مطالب چه چیزی را یاد میگیرید و پاسخ کدام یک از سوالاتتان را دریافت میکنید.
گام سوم: مطالعه متن درس
در این گام از تکنیک مطالعه بدون فراموشی باید متن را به صورت فعالانه بخوانید. یعنی به دنبال پاسخ سوالاتی بگردید که در مرحله قبلی مطرح کرده بودید. همچنین سعی کنید به جزئیات متن توجه کنید و مطالعه پرسش محور داشته باشید. این کارها کمک میکند اطلاعات در ذهنتان پردازش شود.
سوال پرسیدن را میتوانید پس از مطالعه هر فصل هم انجام دهید. این کار کمک میکند به سوالات امتحانی یا کنکور بهتر پاسخ دهید. چون به ذخیره بهتر مطالب در ذهن و حافظه شما کمک زیادی میکند. به طور کلی سوال کردن در بازیابی اطلاعات تاثیر زیادی دارد. همچنین زمانی که نتوانید به برخی سوالات پاسخ دهید، نقاط ضعف خود را متوجه میشوید و دوباره مطالعه میکنید.
علاوه بر طرح سوال میتوانید تمرینهای مرتبط، سؤالات تفسیری یا جاخالی و به خصوص تستهای مربوط به هر فصل را بلافاصله پس از مطالعه انجام دهید. این کار هم به بازیابی مطالب و مفاهیم کمک زیادی میکند.
گام چهارم: تامل و تعمق
در مورد مطالبی که مطالعه کردهاید تأمل کنید. سعی کنید مفاهیم جدید را به دانش گذشته خود پیوند بزنید. درسها و نکاتی که قبلاً مطالعه کردهاید را به خاطر بیاورید. به دنبال کشف ارتباطات و تناقضات موجود میان مفاهیم باشید. به پاسخ سوالاتتان فکر کنید و سعی کنید سوالات بیشتری مطرح کنید. مرور پیوسته این گام موجب تقویت مهارتهایی مانند تحلیل و تفکر انتقادی خواهد شد.
گام پنجم: از حفظ خواندن
در این مرحله از آموزش مطالعه بدون فراموشی به روش دانشگاه هاروارد، لازم است مفاهیمی که یاد گرفتهاید را از بر بخوانید. این روش به خصوص در مطالعه گروهی خوب جواب میدهد. چون هر کدام از دانشآموزان میتوانند به نوبت در مورد یک موضوع صحبت کنند و بقیه اشکالات آنها را اصلاح کرده و با هم به بحث و گفتگو بپردازند. سعی کنید از هم سوال بپرسید و به نوبت پاسخ دهید. در نهایت همافزایی حاصل از یادگیری مشارکتی میتواند در بهبود فرآیند یادگیری تاثیر زیادی داشته باشد.
در صورتی که مطالعه را بهتنهایی انجام میدهید، گفتارِ خود را ضبط کنید تا بتوانید مفاهیم را مرور کرده و اشتباهات خود را اصلاح کنید.
گام ششم: ترسیم نقشه ذهنی
در این مرحله باید نکاتی که یاد گرفتهاید را یادداشت کرده و یک الگو برای یادآوری آن ایجاد کنید. این الگوی یادآوری همان نقشه ذهنی یا نمودار درختی است. برای اجرای کار باید یک کاغذ سفید بردارید و در وسط آن موضوع اصلی فصل مورد نظر را بنویسید. پس از آن عبارات و نکات مرتبط با موضوع را در اطراف آن نوشته و با رسم خط به آن وصل کنید. ترسیم خطوط باید با در نظر گرفتن ارتباط میان مفاهیم مختلف باشد.
ابزارهای بصری مانند نمودارها، تصاویر و اینفوگرافیکها به دلیل تاثیر در بهبود قدرت حافظه بصری و دیداری تاثیر زیادی در یادگیری دارد. چون مغز انسان تصاویر را راحتتر به خاطر میسپرد و چنین ابزارهایی اطلاعات را برای مدت زیادی در ذهن ماندگار نگه میدارند.
گام هفتم: امتحان و آزمون
این مرحله شامل آزمایش و امتحان است. بدون نگاه کردن به نقشه ذهنی آن را بکشید تا متوجه شوید که چه میزان از مطالب را به یاد میآورید. سعی کنید مفاهیم را به ترتیب از شاخههای اصلی نقشه ذهنی شروع کرده و با شاخههای فرعی ادامه دهید. اگر در این مراحل برخی قسمتها را فراموش کردید، میتوانید با نگاهی به نقشه ذهنی آن را تکمیل کنید.
گام هشتم: مرور نهایی
مرور نقش مهمی در فرآیند یادگیری دارد. در این مرحله سعی کنید مفاهیمی که از ابتدای هر فصل یاد گرفتهاید را با خود مرور کنید. این گام تاثیر زیادی بر بهبود تسلط به خصوص در زمان مطالعه قبل از خواب دارد.
روشهای صحیح مطالعه بدون فراموشی: تکنیکها و ابزارها
علاوه بر تکنیک هاروارد برای یادگیری بدون فراموشی، میتوانید از سایر روشها و تکنیکهای موجود در این زمینه استفاده کنید:
1. مطالعه مؤثر با تکنیک فاینمن
یکی از موثرترین روشها برای مطالعه بدون فراموشی، «روش فاینمن» است؛ تکنیکی که نامش از ریچارد فاینمن، فیزیکدان مشهور، گرفته شده. این روش به شما کمک میکند مفاهیم را نهتنها حفظ کنید، بلکه واقعاً درک کنید و بتوانید آنها را در ذهن نگه دارید. روش فاینمن فقط یک ابزار یادگیری نیست، بلکه یک عادت برای تبدیل حافظه کوتاهمدت به بلندمدت است؛ چون با توضیح دادن، مغز شما فعالانه اطلاعات را پردازش و تثبیت میکند.
اصل روش فاینمن این است:
- مطلبی را بخوانید.
- سپس بدون نگاه به منبع، آن را با زبان ساده و عامیانه برای کسی (یا خودتان) توضیح دهید.
- در صورت بروز ابهام یا فراموشی، لازم است مجدداً به منبع اولیه مراجعه کرده و بخش مربوطه را با دقت مرور کنید.
- در نهایت، محتوای بازسازیشده باید به صورت خلاصه و ساختاریافته ثبت و در بازههای زمانی مشخص مرور شود.
2. استفاده از تکنیک پومودورو برای تمرکز بیشتر
یکی از روشهای مؤثر برای افزایش تمرکز هنگام مطالعه، استفاده از تکنیک پومودورو است. در این روش، مطالعه در بازههای زمانی کوتاهمدت با تمرکز بالا انجام میشود و پس از هر بازه، یک استراحت کوتاه در نظر گرفته میشود. رایجترین مدل این تکنیک شامل ۲۵ دقیقه مطالعه و ۵ دقیقه استراحت است. پس از هر چهار چرخه مطالعه، یک استراحت بلندتر (۱۵ تا ۳۰ دقیقه) توصیه میشود.
مطالعه به این شیوه باعث میشود مغز درگیر خستگی شناختی نشود، تمرکز حفظ شود و در عین حال، اطلاعات به شکل منسجمتری در حافظه ثبت گردد. استفاده مستمر از این تکنیک میتواند عملکرد ذهنی را در طول روز افزایش دهد و مانع از افت بهرهوری در جلسات مطالعه طولانی شود.
3. استفاده از فلش کارت
فلش کارت از ابزارهای موثر در مطالعه بدون فراموشی است. به شرطی که روش درست استفاده از آن را اجرا کنید. یعنی فقط نکات مهم را وارد کنید و نه کل مطالب و مفاهیم را. علاوه بر این ورود اطلاعات را باید پس از حداقل یک بار مرور مطالب انجام دهید.
بهتر است فلش کارت از نوع دیجیتالی باشد و میتوانید از نرمافزارها و اپلیکیشنهای موجود در این زمینه کمک بگیرید. فراموش نکنید که پیوستگی در استفاده از فلش کارت نقش مهمی در اثربخشی آن دارد.
4. اجرای روشهای تندخوانی
تکنیک تندخوانی از دیگر روشهای مطالعه بدون فراموشی است. این تکنیک موجب افزایش سرعت مطالعه میشود. اصل مهم در تندخوانی عدم صرف زمان برای مطالعه همهی متن درس و تمرکز صرف بر نکات مهم است.
5. اجتناب از مطالعه حجم زیاد در زمان کم
جمع کردن حجم زیادی از درسها روی هم برای مطالعه در شب امتحان یا ماه آخر کنکور نتیجهای جز فراموشی ندارد. چون نه تنها فرصتی برای مطالعه، تمرین و مرور وجود ندارد، بلکه استرس حاصل از فرصت کم تمام تمرکز شما را از بین میبرد. یکی از تکنیکهای مطالعه بدون فراموشی مطالعه مستمر و روزانه در طول ترم و حتی در چند سال منتهی به کنکور است. شب امتحان یا چند ماه منتهی به کنکور باید صرف مرور و تثبیت مطالب و نکات مهم شود.
6. برنامهریزی برای مرور در بازههای زمانی منظم
یکی از تکنیکهای مطالعه بدون فراموشی مرور بازهای یا فعالیت مداوم است که به دلیل تاثیر بالای مرور در یادگیری اهمیت زیادی دارد. در این روش لازم است پس از مطالعه مطلب یا فصل کتاب موردنظر، برای مرور در فواصل زمانی منظم برنامهریزی کنید. این برنامهریزی به شما کمک میکند مطلب را به صورت مکرر مرور کنید و آن را از حافظه کوتاه مدت به حافظه بلندمدت خود انتقال دهید.
7. مرور مطابق با منحنی یادگیری ابینگهاوس
طبق این منحنی اگر شما مفاهیمی که در یک درس یاد گرفتهاید را بعد از 24 ساعت مرور نکنید، بین 20 تا 30 درصد از آن را فراموش خواهید کرد. بنابراین برای مطالعه بدون فراموشی به تثبیت یادگیری نیاز داریم. یعنی باید مطلب را پس از مطالعه در بازههای زمانی مشخص مرور کنیم.
با توجه به اینکه فراموشی در حدود 20 دقیقه پس از مطالعه شروع میشود، مرور اول باید در این زمان انجام شود. مرور دوم 24 ساعت بعد، مرور سوم 6 روز بعد از مرور دوم باید انجام شود. مرور چهارم 10 روز بعد از اولین مطالعه و آخرین مرور هم باید یک ماه بعد از اولین مطالعه انجام شود. در این صورت میتوانید مطمئن باشید که اطلاعات در حافظه بلند مدت شما ثبت شدهاند.
8. کنترل استرس و اضطراب
طبق نظریههای روانشناسی مطالعه همراه با احساس استرس، اضطراب و ترس موجب اختلال در ثبت اطلاعات در حافظه خواهد شد. در واقع مغز شما در این شرایط به صورت ناخودآگاه اطلاعات ورودی را سرکوب میکند. بنابراین سعی کنید از تکنیکهای کاهش استرس مانند تمرینات تنفسی، مدیتیشن، یوگا، پیادهروی و مانند آن برای کنترل اضطراب خود کمک بگیرید.
9. اجتناب از ذهنیت منفی و ناامیدی
برخی افراد با اولین شکست ناامید میشوند و برچسب بیاستعداد را برای خود انتخاب میکنند. واقعیت این است که شاید شما نسبت به برخی از دروس بیعلاقه باشید یا هنوز تکنیکهای مطالعه بدون فراموشی را یاد نگرفته باشید. ولی ناامیدی و برچسبهای منفی میتواند موجب بیانگیزگی بیشتر و عدم تمرکز شود.
به جای این سعی کنید نگرش مثبت را در خود تقویت کنید تا انگیزه بیشتری برای یادگیری داشته باشید. همچنین میتوانید با یادآوری اهداف خود و دلایل کتاب خواندن، خودتان را برای تلاش بیشتر تشویق کنید.
مزایای روش مطالعه بدون فراموشی
۱. افزایش ماندگاری مطالب در حافظه بلندمدت: یکی از مهمترین مزایای استفاده از روشهای مطالعه بدون فراموشی، کمک به انتقال مؤثر اطلاعات از حافظه کوتاهمدت به حافظه بلندمدت است. تکنیکهایی مانند مرور با فاصله، بازیابی فعال و SQ3R باعث میشوند مطالب تثبیت شده و مدت طولانیتری در ذهن باقی بمانند
۲. کاهش نیاز به تکرارهای مکرر و صرفهجویی در زمان: استفاده از مرور زمانبندیشده طبق منحنی ابینگهاوس، نیاز به مرورهای پراکنده و نامنظم را کاهش میدهد. این باعث صرفهجویی در انرژی ذهنی و زمان مطالعه میشود، چراکه کاربر میتواند با مرورهای هدفمند، نتیجهای بهتر از تکرارهای سنتی بگیرد.
۳. بهبود تمرکز و افزایش عمق یادگیری: مطالعه به شیوهی صحیح، ذهن را از حالت منفعل خارج کرده و آن را وارد وضعیت فعال میکند. استفاده از روشهایی مثل طرح پرسش، بازگویی، و نقشه ذهنی باعث میشود فرد بهجای حفظ طوطیوار، با محتوای مطالعهشده درگیر شود. این درگیری شناختی، عامل مهمی در بهبود تمرکز است.
۴. کاهش اضطراب امتحان و افزایش اعتمادبهنفس: وقتی مطالب در حافظه بهدرستی تثبیت شده باشند، یادآوری آنها در موقعیتهای استرسزا مانند آزمونها آسانتر خواهد بود. فردی که با روش مطالعهی ماندگار پیش رفته، میتواند با اطمینان بیشتری به سؤالها پاسخ دهد و اضطراب کمتری تجربه کند.
۵. اثربخشی بیشتر برنامهریزی درسی و موفقیت بلندمدت: روش مطالعه بدون فراموشی باعث میشود برنامهریزی درسی واقعبینانهتر و قابل اجرا باشد. چرا که دیگر نیازی به دوبارهخوانی نیست و مرورهای کوتاه و هدفمند، جایگزین حجم زیاد مطالعه میشوند.
جمعبندی
مطالعه بدون فراموشی یک مهارت است که باید آن را با تمرین یاد بگیرید و به صورت اصولی اجرا کنید. در این صورت برای یادگیری و مطالعه از زمان و انرژی خود حداکثر استفاده را خواهید کرد. بهبود این مهارت نیاز به تمرین و اجرای گامهای مختلفی دارد که هر کدام به تقویت حافظه و افزایش تمرکز شما کمک میکند.
در این مطلب چکیدهای از موثرترین تکنیکهای این مسیر را با هم مرور کردیم. میتوانید روشهای مناسب برای خود را با در نظر گرفتن سبک یادگیری، برنامه زمانبندی و هدف خود از مطالعه انتخاب کنید. در این مسیر از اهمیت ورزش، تغذیه سالم، خواب و استراحت کافی و استمرار و تلاش غافل نشوید. فراموش نکنید که بدون درک مفاهیم و ارتباط میان آنها موفق به یادگیری بدون فراموشی نخواهید شد.
