ارشمیدس نابغه‌ی یونانی، بسیاری از اصول فیزیک و ریاضی را کشف کرد و بر اساس گفته‌ها می‌توان لقب بزرگترین ریاضیدان تاریخ را به او نسبت داد. آشنایی با زندگینامه ارشمیدس ما را با شرایط خاص و منحصربه‌فرد جهان در آن دوره آشنا می‌کند. همچنین به ما یاد می‌دهد که چطور قدردان زحمات بی‌دریغ او به علم باشیم. پس حداقل کاری که می‌توانیم بکنیم این است که برای مدت کوتاهی هم که شده زندگی را از دید او ببینیم. حتی اگر ارشمیدس را نشناسید؛ باز هم احتمالا نام او را شنیده‌اید! اگر می‌خواهید بدانید ارشمیدس کیست و چه کار‌هایی انجام داده، ما در ادامه، زندگینامه او را بررسی می‌کنیم تا دلیل محبوبیت و شهرت او را متوجه شوید.
خلاصه زندگی نامه ارشمیدس
ارشمیدس اهل یونان و فرزند فیدیاس ستاره‌شناس بود. او که در سال ۲۸۷ قبل از میلاد در سیراکیوز به دنیا آمد، به یکی از بزرگترین دانشمندان باستان تبدیل شد. از نظر بعضی مردم ارشمیدس بزرگترین ریاضیدان تاریخ بوده؛ زیرا توانسته اصول مکانیک و هیدروستاتیک را کشف کرده و آن‌ها را توسعه دهد. البته فقط این‌ها نیست! ارشمیدس راهی برای اندازه‌گیری محیط و مساحت دایره پیدا کرد و ایده‌های جالبی راجع به روش‌های حل مسئله داشت. همچنین علاوه بر کشف اصول شناوری و چگالیِ نسبی که به اصل ارشمیدس معروف است، به قوانین حاکم بر اهرم و قرقره پی برد. زندگینامه ارشمیدس به ما نشان می‌دهد که او همواره به دنبال باز کردن دری به سوی علم بود و هیچ موضوعی را بی‌اهمیت نمی‌دانست! کتاب ارشمیدس و دری به سوی علم نوشته جین بندیک یک منبع معتبر و الهام بخش برای آشنایی با زندگی نامه این دانشمند و سرگذشت او است. این کتاب فوق‌العاده، یک نگاه علمی و تاریخی جذاب دارد که با بیان روان و داستان‌گونه، راجع به ایده‌ها و اقدامات مقید ارشمیدس صحبت می‌کند. از طرفی حقایق زیادی راجع به فرهنگ یونان و شرایط جهان در دوره زندگی او به ما یاد می‌دهد. ارشمیدس به عنوان یک همه چیزدان شناخته می‌شود. چرا که هم ریاضیدان و فیزیکدان بوده و هم فیلسوف و اخترشناس. هم مهندس بوده و هم مخترع!
در کتاب زندگی نامه این دانشمند، او به عنوان یک فرد بسیار محترم که خدمت بسیار زیادی به علم کرد، معرفی شده. در این کتاب آمده؛ ارشمیدس اهل جزیره سیسیل در دریای مدیترانه بود و برای تحصیل در جوانی به اسکندریه رفت. البته بیشتر دوران زندگی در زادگاهش بود و دوستی نزدیکی با فرمانروای شهر داشت. وقتی که دومین جنگ کارتاژ رخ داد، مارسلوس سردار رومی شهر را تصرف کرد. اما دستور داد که هیچکس ارشمیدس را اذیت و آزار نداده و به او توهین نکند. خلاصه اینکه از زندگینامه ارشمیدس مشخص است که او آرامش کامل داشته تا اینکه قربانی غلبه جمهوری روم بر شهر خود شده و توسط یک سرباز مست رومی در سال ۲۱۲ قبل از میلاد کشته شده است. جالب است بدانید که او هنگام مرگ، در حال فکر کردن به یک مسئله ریاضی بود و به عنوان آخرین حرف، این جمله را به زبان آورد: دایره‌هایم را خراب نکن!
داستان یافتم یافتم و کشف قانون ارشمیدس
اولین کسی که داستان یافتم یافتم در زندگینامه دانشمند ارشمیدس را نقل کرده، ویترویوس است که راجع به کشف رابطه حجم و چگالی توسط این دانشمند گفته: پس از اینکه شاه هیرو توانست قدرت را به دست بگیرد، قرار شد یک تاج طلایی که نذر کرده بود را به عنوان پاسداشت موفقیت خود در یک معبد قرار دهد.
برای ساخت این تاج مقدار مشخصی طلا به پیمانکار داد و سر یک مبلغ معین با او قرارداد بست. در زمان مشخص شده یک تاج دست‌ساز خیلی نفیس به شاه هیرو داده شد که به نظر می‌آمد وزنش دقیقا معادل همان مقدار طلایی است که شاه به پیمانکار داد. با این حال پس از یک مدت این اتهام وارد شد که طلا خالص نبوده و با نقره ترکیب شده است. شاه هیرو که خشمگین شده بود و نمی‌دانست چطور این موضوع را ثابت کند، آن را با ارشمیدس در میان گذاشت.
ارشمیدس همانطور که داشت به این مسئله فکر می‌کرد، خیلی تصادفی وارد حمام شد و در وان نشست. سپس مشاهده کرد که با فرو رفتن بدنش در وان، آب بیشتری به بیرون سرریز می‌شود. با پیدا کردن پاسخ این مناقشه، او با شادمانی از حمام بیرون پرید و با صدای بلند فریاد زد یافتم یافتم( او رِکا، او رِکا)! اما این کشف او چگونه توضیح داده شد؟
در بیوگرافی ارشمیدس نقل شده که او مساوی با وزن تاج، با دو وزن برابر از طلا و نقره، دو تاج درست کرد. سپس یک ظرف را پر از آب کرد و اول وزن نقره را سنجید. یعنی تاج نقره را به داخل آب فرو کرد و هر چقدر آب خارج شده بود را به ظرف دیگری ریخت. سپس مقدار آب خارج شده را اندازه گرفت و آن را به ظرف اصلی منتقل کرد. در مرحله بعد وزن طلا را به همین روش سنجید و بعد با اندازه‌گیری آب خارج شده فهمید که با دفعه قبل برابر نبوده و از آن کمتر است. یعنی با فرو رفتن طلا در مقایسه با فرو رفتن نقره، آب کمتری خارج می‌شود.
دست آخر در همان ظرف، تاج مذکور را فرو کرد و متوجه شد که آب خارج شده بیشتر از آبی است که باید از فرو کردن وزن طلا خارج شود. در نهایت قانون ارشمیدس ثابت کرد که این تاج از ترکیب طلا و نقره ساخته شده و ناخالصی دارد. در واقع اصل ارشمیدس به زبان ساده تعریف چگالی است که می گوید:
جرم یک ماده به ازای حجم آن مشخص می‌شود!
ارشمیدس و دری به سوی علم
اختراعات ارشمیدس
جدا از اصول و قوانین مهمی که ارشمیدس کشف کرد، او اختراعات فراوانی هم انجام داده است. زندگینامه ارشمیدس نشان می‌دهد که او حتی در جنگ با رومی‌ها هم اختراعات نظامی داشته و آینه‌های بزرگی ساخته که با آن روی کشتی دشمن نور می‌انداختند. بعضی‌ها می‌گویند هدف ارشمیدس این بوده که با تمرکز نور روی کشتی‌ها، آن‌ها را آتش بزند. البته بعضی‌ها هم معتقدند او فقط قصد داشته دید سرنشینان کشتی را مختل کند. یکی دیگر از اختراعات ارشمیدس شامل گیره‌های بزرگی بوده که با آن کشتی‌های دشمن را در نزدیک ساحل گیر می‌انداختند و آن‌ها را واژگون می‌کردند. البته اختراعات دیگری هم به او نسبت داده شده‌اند. اما تشخیص این موضوع که واقعا کدام یک از آن‌ها توسط ارشمیدس ساخته شده کمی سخت است. با این حال همین چند مثال نشان داد که او چه اختراعات مکانیکی خلاقانه‌ای داشته است!
یکی دیگر از معروف‌ترین اختراعات ارشمیدس، لوله‌ای مارپیچ است که محور آن زاویه ۴۵ درجه در راستای افقی بود. از این وسیله که به آن پیچ ارشمیدس می‌گویند، برای آبیاری و بالا کشیدن آب‌های زیر زمینی استفاده می‌شد. در زندگینامه ارشمیدس نقل شده که او پس از کشف پمپ انتقال مایعات، ساعت‌ها از خوشحالی دور یک میدان می‌دویده! خلاصه اینکه در زندگینامه ارشمیدس اختراعات زیادی دیده می‌شود. برای مثال یک نمونه دیگر از این اختراعات، دست آهنین بوده که با وارد شدن به کشتی‌ها و بالا آوردن بخش جلوی کشتی، مهاجمان زیادی را غرق کرده است. در بعضی روایت‌ها هم اختراع منجنیق به ارشمیدس نسبت داده می‌شود.
آثار علمی و رساله‌های ارشمیدس
ارشمیدس یکی از قدیمی‌ترین دانشمندان باستان است که آثار علمی و رساله‌های علمی معتبر زیادی دارد. یکی از کتاب‌های کشف شده او در قرن ۲۰ شامل ۷ رساله از مقاله‌های این دانشمند است. یکی از مهم‌ترین رساله‌های ارشمیدس، The Method است که قرن‌ها ناپدید شده بود. در این کتاب ارشمیدس روش‌های تحقیق در علم ریاضی را توضیح داده است. ارشمیدس راجع به این رساله گفته: مطمئنم این رساله به نسل حاضر و آینده کمک می‌کند نظریه‌هایی را کشف کنند که ما نتوانستیم! همین طور هم شد.
ریاضیدانان فهمیدند که ارشمیدس به درکی از محاسبات انتگرالی دست پیدا کرده بود و حتی در محاسبه مرکز ثقل هم محاسباتی داشت. از کل نوشته‌های ارشمیدس به زبان یونانی، تنها ۷ رساله و آن هم به دلیل ارجاع دادن دانشمندان دیگر به آن‌ها باقی مانده‌اند. در ادامه رساله‌های معروف در زندگینامه ارشمیدس را معرفی می‌کنیم:
- On the Equilbrium of Planes: این رساله در دو جلد راجع به قوانین اهرم‌ها تالیف شده و در آن راجع به نیرو‌های موجود در سیستم اهرم‌ها توضیحاتی ارائه شده است. در بخش‌های دیگر این رساله راجع به محاسبات ارشمیدس برای پیدا کردن مرکز ثقل و مساحت شکل‌های هندسی مطالبی وجود دارد.
- On Spirals and On the Measurement of Circles: این دو رساله که مکاتبات ارشمیدس و یک دانشمند دیگر در اسکندریه بوده‌اند، مربوط به محاسبه عدد پی هستند. در دومین رساله به مارپیچ ارشمیدس هم اشاره شده که به نوعی اولین تعریف از منحنی‌های مکانیک است.
- On the Sphere and the Cylinder: یکی از مهم‌ترین دستاوردهای نظری ارشمیدس راجع به ارتباط کره با استوانه محیطی بوده است.
- On Conoids and Spheroids: در این رساله توضیحاتی راجع به محاسبه حجم و سطح مخروط‌ها و سطح مقطع ارائه شده است.
- On Floating Bodies: یکی دیگر از دستاوردهای مهم ارشمیدس این رساله است که، راجع به مطالعات سیالاتی او بوده و قوانین تعادل مایعات را توضیح می‌دهد. ارشمیدس معتقد بود که آب به عنوان مایع اطراف مرکز ثقل شکل کروی به خود می‌گیرد.
- Ostomachion: یکی از جذاب‌ترین رساله‌هایی که در طول زندگی ارشمیدس نوشته شده، Ostomachion است که با نام جعبه ارشمیدس هم معروف شده و توضیحاتی راجع به علم هندسه ارائه می‌دهد. در این مقاله ارشمیدس مساحت ۱۴ شکل را محاسبه کرده که در کنار هم تبدیل به دایره می‌شوند.
علت مرگ ارشمیدس
یکی از اتفاقات جالب و عجیب زندگینامه ارشمیدس، نحوه مرگش است! ارشمیدس به نوعی کشته شده راه علم بوده است. پس از حمله رومی‌ها به زادگاه این دانشمند، بالاخره بعد از ۸ ماه محاصره، شهر دچار قحطی شد و خود را تسلیم کرد. در پی این همه غارت و قتل و کشت و کشتار مارکلوس دستور داد که کسی هیچ صدمه‌ای به این دانشمند نرساند. ارشمیدس هنگام غارت شهر در حال مطالعه بود و اعدادی را روی ماسه می‌نوشت. سرباز رومی دستور داد که او سریع خود را به مارکلوس معرفی کند. اما ارشمیدس از دستور او اطاعت نکرد و مشغول به حل معمای خود شد.
براساس گفته‌های پلوتارک، ارشمیدس از روی خلوص خواهش می‌کند که سرباز اجازه دهد او مسئله‌اش را ناقص و بدون جواب ر‌ها نکند. اما سرباز که از این درخواست درکی نداشته، او را درجا به قتل می‌رساند. ارشمیدس فقط یکی از دانشمندانی است که زندگینامه و سرگذشتی داستان گونه دارد. شما می‌توانید در دسته بندی کتاب تاریخ و زندگی نامه سایت انتشارات هفت و نیم، کتاب‌های مختلفی را درباره دانشمندان و زندگی آن‌ها بخوانید.
ارشمیدس؛ از آغاز زندگی تا پایان تلخ
در زندگی نامه ارشمیدس ریاضیدان بزرگ یونانی، او به عنوان یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ شناخته شده است. او تلاش‌های فراوانی برای پیشرفت ریاضیات کرد و ابزار‌های جدیدی برای گسترش علم ارائه داد. زندگینامه ارشمیدس نشان داد او نه تنها به توسعه ریاضیات بلکه به پیشرفت دانش در زمینه‌های مهندسی و فیزیک هم کمک کرد. این دانشمند با معادله‌های هندسی خود باعث انجام تحقیقات بعدی در این حوزه شد. متاسفانه این دانشمند بزرگ در راه علم جان داد و دنیا را از وجود ارزشمند خود محروم کرد. در حالی که اگر به طور ناجوانمردانه کشته نمی‌شد، باز هم در خدمت علم می‌ماند و کشفیات بزرگ خود را به نسل‌های بعد هدیه می‌داد. در این مطلب زندگی این دانشمند را به طور کامل شرح دادیم. اگر شما هم به مطالعه کتاب‌های زندگینامه مشاهیر علاقه زیادی دارید، کافی است کتاب دانشمند مورد نظرتان را از دسته این کتاب‌ها در سایت انتشارات هفت و نیم سفارش دهید. در سایت انتشارات هفت و نیم تمام کتاب‌ها با قیمت واقعی و حذف واسطه‌ها به فروش می‌رسند. برای کسب اطلاعات بیشتر و خرید کتاب‌های زندگینامه از طریق راه‌های ارتباطی با ما در ارتباط باشید.
