امروزه با گسترش فضای مجازی و ظهور تکنولوژی پیشرفته، امور سازنده مختلفی از زندگی انسان‌های جامعه کنونی خط خورده است. یکی از مهم‌ترین این موارد امر کتابخوانی است. درواقع مردم این دوران آن‌قدر درگیر هیاهو و دغدغه‌های زندگی شده‌اند که کم‌تر زمانی را به استراحت و پرورش روح خود اختصاص میدهند؛ امروزه تصویر آشنایی که می‌بینیم تعویض جای کتاب با موبایل در دست مردم است. این موضوع به‌تنهایی معضل نیست؛ اما زمانی که ذهن خلاق و توانمند انسان در دنیایی از اطلاعات نامحدود غرق شود، دیگر نمیتوان به مفید و مؤثربودن موبایل و فضای مجازی امیدوار بود؛ به همین دلیل در این مقاله سعی داریم با بررسی تاثیر فضای مجازی بر کتابخوانی، شما را با عواقب تکنولوژی بیشتر آشنا کنیم.
فضای مجازی فرصتی برای کتابخوانی است یا تهدید؟
هر تغییر جدیدی در زندگی میتواند هم آثار مثبت داشته باشد و هم آثار منفی. اینترنت و فضای مجازی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و با پیشرفتی که تاکنون داشته، دسترسی انسان به منابع نامحدود را نیز افزایش داده است؛ به‌گونه‌ای که دیگر حتی ارتباط با یک قاره دیگر، دشوار نبوده و تنها با تهیه امکاناتی اندک شما می‌توانید به دوردست‌ها دسترسی یابید. درواقع گسترش فضای مجازی اهداف گوناگونی را پوشش میدهد که فقط درک درست آن‌ها میتواند منجر به حرکت آگاهانه در این مسیر شود.
حال سؤالی که پیش می‌آید این است که امروزه فضای مجازی فرصتی برای بهبود امر کتابخوانی است یا تهدیدی مخرب؟ جهت پاسخ به این سؤال سعی کرده‌ایم دراین بخش به بررسی هر دو جنبه مثبت و منفی تاثیر فضای مجازی بر کتابخوانی بپردازیم.
آثار مثبت فضای مجازی بر کتابخوانی
باتوجه به شرایط اقتصادی و افزایش قیمت کتاب‌های چاپی، بسیاری از افراد علاقه‌مند به امر کتابخوانی، دیگر مثل سابق نمیتوانند کتاب‌های دلخواه خود را تهیه کنند. حال می‌توان گفت فضای مجازی و ظهور پلتفرم‌های کتاب آنلاین این‌گونه افراد را نجات داده و فرصتی طلایی برای آن‌ها رقم زده است تا بتوانند به‌صورت رایگان یا با دریافت اشتراک‌های ماهانه و سالانه به انواع کتاب‌ها دسترسی یابند.
از طرفی دیگر بخش قابل‌توجهی از ساعات شبانه روز ما صرف رسیدن به مقاصد گوناگون میشود؛ به‌ویژه اگر تصمیم داشته باشیم با حملونقل عمومی در شهر رفتوآمد کنیم؛ بنابراین، ممکن است در این بازه زمانی که اصطلاحا به زمان مرده نیز معروف است، چندان فرصت کتاب دست گرفتن و تمرکز بر نوشتار آن را نداشته باشیم؛ به همین دلیل می‌توان فضای مجازی را ناجی این زمانهای مرده نیز دانست؛ چرا که با استفاده از کتاب‌های صوتی می‌توان این اوقات بیهوده را به زمانی مفید برای افزایش ساعات مطالعه روزانه خود تبدیل کرد.
علاوه بر این موارد بسیاری از افراد دغدغهمند در حوزه کتابخوانی بستری را فراهم آورده‌اند که شما می‌توانید با مراجعه به وب‌سایت‌های مختلف، تجربه‌های مطالعه خود را به اشتراک گذاشته و با دیگر اعضای مجموعه به بحث و گفتگو بپردازید. این تاثیر فضای مجازی بر مطالعه، فرصتی ایجاد کرده است که کاربران بتوانند ارتباطی فارغ از جغرافیا را تجربه کرده و با دیدگاه‌های مختلف درباره یک کتاب آشنا شوند. درواقع از طریق این بستر شما می‌توانید به زوایای پنهان کتاب که از دید شما خارج بوده نیز پی ببرید.
تاثیر فضای مجازی بر کاهش مطالعه
امروزه با آمارهای مختلفی می‌توان ثابت کرد یکی از اصلی‌ترین عوامل کاهش کتابخوانی در ایران، استفاده نادرست از فضای مجازی است؛ به‌گونه‌ای که بخش قابل‌توجهی از کاربران ایرانی قانون مشخصی برای گذراندن اوقات خود در این فضا تعریف نکرده‌اند و با ورود به این دنیای همهرنگ و بینهایت، ساعات زیادی در انبوهی از اطلاعات بیهوده غرق میشوند؛ ازآنجایی‌که غالب این اطلاعات به صورت کوتاه منتشر میشوند، ذائقه ذهن انسان نیز محدود به همین موارد میشود و دیگر مایل به خواندن کتاب‌ها و مباحث طولانی نخواهند بود.
درواقع می‌توان گفت فضای مجازی مغز انسان را نتیجه‌گرا کرده و بیشتر افراد تمایل دارند با مطالبی مواجه شوند که پس از دقایقی کوتاه نتیجه را برای آن‌ها نمایان کند؛ به همین دلیل مطالعه یک کتاب 100 صفحه‌ای نیز ممکن است دشوار به نظر رسد.
طبق تحقیقات بسیار، ثابت شده است فضای مجازی یکی از مؤثرترین عوامل حواسپرتی محسوب میشود که متمرکزترین انسان نیز ممکن است تنها با دیدن یک پیام از رسانه‌های اجتماعی، از هدفی که در پی آن بود غافل شود و به سمت فضای مجازی کشیده شود؛ به همین دلیل بسیاری از کارشناسان همچنان بر مطالعه کتاب‌های چاپی تأکید داشته و توصیه می‌کنند در اکثر مواقع علی‌الخصوص برای مطالعه قبل از خواب، به‌جای استفاده از پلتفرم‌های کتاب آنلاین، حتما نسخه چاپی آن کتاب را در دست بگیرند تا هیچ عاملی سبب حواسپرتی نشود.
چگونه می‌توان عادت کتابخوانی را ایجاد کرد؟
حال که نسبت به تاثیر فضای مجازی بر روی کتاب و کتابخوانی آگاه شدید، بهتر است با اصول درست ایجاد عادت کتابخوانی نیز آشنا شوید تا بتوانید بهترین عکسالعمل را به هنگام مواجهه با فضای مجازی و کتابخوانی داشته باشید؛ همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد تاثیر فضای مجازی بر کتابخوانی دوگانه است و فرصت یا تهدید شمردن این بستر تنها به نحوه استفاده کاربران وابسته است؛ به همین جهت در این قسمت سعی داریم شما را با راهکارهایی کلیدی آشنا کنیم تا بتوانید با بهرهمندی از مزایای فضای مجازی، در راستای بهبود کیفیت مطالعه خود اقدام کنید.
- سعی کنید تنها در زمان‌هایی که نمیتوانید کتاب در دست داشته باشید، از کتاب صوتی استفاده کنید؛ به‌طورمثال هنگامی که در اتوبوس و مترو هستید و یا حتی زمان رانندگی، با استفاده از کتاب صوتی می‌توانید زمان بیهوده خود را به مفیدترین حالت ممکن سپری کنید.
- اگر به نسخه چاپی یک کتاب دسترسی ندارید و مجبورید از فایلهای PDF استفاده کنید، خود را در همان فضا و حالتی قرار دهید که همواره به مطالعه میپردازید. از این طریق ذهن شما کاملا درک میکند که تمام تمرکز باید معطوف به امر کتابخوانی باشد؛ ولو اینکه کتابی در دست نداشته باشید.
- اگر اول مسیر هستید و سؤال شما هم این است که «چگونه کتابخوان شویم؟» توصیه میشود کتابخوانی را از کتاب‌های کوتاهی آغاز کنید که باب سلیقه شما هستند. برای پی‌بردن به سلیقه کتابخوانی می‌توانید از ژانرهای موردعلاقه خود در تماشای فیلم کمک بگیرید.
- در ساعاتی خاص همچون قبل از خواب یا مواقعی که استرس دارید بهتر است از نسخه آنلاین کتاب‌ها دوری کنید؛ زیرا احتمال اینکه تنها با دیدن یک محتوا به سمت فضای مجازی کشیده شوید و حالی آشفته پیدا کنید، بسیار است.
- طبق تحقیقات مختلف مشخص شده است ذات انسان به‌گونه‌ای است که هنگام مواجهه با طبیعت به آرامش میرسد؛ به همین جهت توصیه میشود هرگز نسخه آنلاین کتاب را جایگزین نسخه کاغذی نکنید؛ چرا که کاغذ کتاب نیز به‌واسطه ماهیتی که دارد میتواند تا حد زیادی در کاهش استرس و آرام‌کردن روح انسان مؤثر باشد.
جمع‌بندی
با تغییرات بسیاری که در سبک زندگی انسان‌های جامعه فعلی رخ داده است، ردپای کتابخوانی نهتنها در امور روزمره کم‌رنگ شده است؛ بلکه در طول یک سال زندگی برخی افراد نیز نمیتوان اثر آن را پیدا کرد. امروزه یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش کتابخوانی در ایران را گسترش فضای مجازی میدانند؛ اما به‌طورکلی تاثیر فضای مجازی بر کتابخوانی دوجانبه بوده و علاوه بر آثار مخرب، آثار مثبت بسیاری دارد؛ به‌گونه‌ای که با فعالیت وب‌سایت‌ها و گروه‌های مجازی مرتبط با این حوزه، نمیتوان تاثیر فضای مجازی بر فرهنگ کتابخوانی را نادیده گرفت.به همین منظور در این مقاله سعی کردیم شما را با تمامی جوانب تاثیر فضای مجازی بر کتابخوانی آشنا کنیم تا بتوانید بهترین رفتار را در مواجهه با فضای مجازی و کتابخوانی داشته باشید. ما در مجموعه هفت‌ونیم سعی داریم با ارائه انواعی از کتاب ادبیات کودک و نوجوان، به ایجاد عادت مفید کتابخوانی از همان سنین پایین کمک کنیم تا انسان‌هایی خلاق و هوشمند در ایران پرورش یابند.
