کمتر کسی پیدا می‌شود که با جدول تناوبی مندلیف ناآشنا باشد؛ چرا که هر کجا خبری از دروس شیمی باشد، حتماً جدول مندلیف هم در آنجا مطرح خواهد شد. این جدول یکی از باارزش‌ترین دستاوردهای علم شیمی است که تاکنون به بسیاری از تحقیقات دانشمندان و شیمی‌دانان جهان کمک کرده است. دیمیتری مندلیف، دانشمند مشهور روسی با خلق این جدول توانست اطلاعات مهمی از عناصر کشف‌شده جهان را به‌گونه‌ای طبقه‌بندی کند که برای هر فرد گویا و قابل فهم باشد.
به همین منظور در این مقاله از انشارات هفت‌و‌نیم، پیشگام در عرضه چاپ کتاب علمی نوجوان، سعی داریم به بررسی زندگینامه دیمیتری مندلیف بپردازیم تا بدانید این دانشمند روسی چه فراز و نشیب‌هایی را برای رسیدن به این جایگاه و تحقق اهداف ارزشمند خود طی کرده است.
دیمیتری مندلیف کیست؟
بیوگرافی دمیتری مندلیف نه تنها نشان از نبوغ علمی او دارد، بلکه حکایت از شرایط دشوار زندگی او در دوران کودکی نیز دارد. این دانشمند در فوریه سال 1834 در شهر توبولسک سیبری به دنیا آمد. او یک خانواده سطح متوسط و پرجمعیت داشت که او چهاردهمین فرزند این خانواده محسوب می‌شد. پدر دمیتری مندلیف مدیر یکی از مدارس محلی بود که در همان سال‌های کودکی او به دلیل از دست دادن بینایی خود دیگر نتوانست به این شغل ادامه دهد. از سوی دیگر مادر دیمیتری مندلیف در کارگاه شیشه‌گری که از پدر خود به ارث رسیده بود مشغول شد تا بتواند در کنار همسرش، وضعیت اقتصادی این خانواده را بهبود بخشد.
در واقع می‌توان گفت این خانواده وضعیتی معمولی و آرام داشت؛ اما با فوت ناگهانی پدر دیمیتری مندلیف شرایط بسیار تغییر کرد و زندگی تا حد زیادی برای بزرگ کردن 14 فرزند دشوار شد. با تمام این تفاسیر مادر خانواده سعی داشت با کار کردن به صورت شبانه‌روزی، شرایطی را فراهم آورد تا فرزندانش از آسایش و رفاه حداقلی بهره‌مند باشند؛ بنابراین، مندلیف را به یکی از مدارس توبولسک فرستاد تا استعداد بی‌نظیر خود را در علوم ریاضی و فیزیک، به نمایش گذارد. دیمیتری مندلیف هر روز پس از اتمام مدرسه به کارگاه شیشه‌گری می‌رفت تا به مادرش در ساخت ظروف بلوری کمک کند.
مادر دیمیتری مندلیف که شاهد تلاش‌های او در زمینه‌های ریاضی و فیزیک بود، به او قول داد در سن 14 سالگی جهت ادامه تحصیل او را به مدرسه سن پترزبورگ خواهد فرستاد؛ اما با آتش گرفتن کارگاه شیشه‌گری تمامی سرمایه این خانواده از بین رفته و به نوعی رؤیای ادامه تحصیل مندلیف در سن پترزبورگ نابود شد؛ از آنجایی که دیمیتری مندلیف از همان سنین پایین به خوبی ثابت کرده بود شخصیت قوی و مصممی دارد، این اتفاق را پایان زندگی ندانست و تصمیم گرفت برای پیدا کردن شغلی پردرآمد به سن پترزبورگ مهاجرت کند.
او طی این مهاجرت توانست در یکی از مدارس به تدریس مشغول شود و در نهایت در سال 1850 با دریافت بورسیه تحصیلی، جانی دوباره به رؤیای خود بخشید و به تحصیل در رشته ریاضی، فیزیک و شیمی پرداخت. پس از این موفقیت، خانواده خود را نیز به سن پترزبورگ آورد؛ اما متاسفانه در همان دوران، مادر و خواهر او به بیماری سل مبتلا شده و باری دیگر دیمیتری مندلیف با شوکی بزرگ در این زندگی مواجه شد.
تحصیلات دانشگاهی مندلیف
دیمیتری مندلیف علی‌رغم تمامی سختی‌هایی که تجربه کرد از اهداف خود دست نکشید و با کسب نمرات عالی در دروس دانشگاهی، همواره در حال ارتقای جایگاه خود در جوامع علمی بود؛ اما مندلیف در این بازه زندگی در فقر و اندوه به سر می‌برد؛ به طوری که پزشکان گمان می‌کردند او نیز به سل مبتلا شده است؛ به همین دلیل به او توصیه کردند برای استراحت به جایی خوش آب‌و‌هوا مهاجرت کند؛ بنابراین، دیمیتری مندلیف تصمیم گرفت به شبه جزیره کریمه واقع در شمال دریای سیاه سفر کند.
او در این دوران به عنوان استاد در دو مدرسه جزیره مشغول به کار شد و در نهایت با به دست آوردن سلامت کامل خود به سن‌پترزبورگ بازگشت. ازآن‌پس دیمیتری مندلیف تحت نظر و آموزش یکی از بزرگ‌ترین شیمی‌دانان روسی قرار گرفت و توانست پس از کسب مدال طلای فارغ‌التحصیلی، به تدریس در دبیرستان مشغول شود. دیمیتری مندلیف پس از این موفقیت توانست کتاب شیمی آلی را که اولین کتاب درسی شیمی آلی در روسیه نیز محسوب می‌شد را منتشر کند. در واقع این کتاب به شهرت دمیتری مندلیف در جهان، کمک به سزایی کرد و سبب دعوت او به کنفرانس‌های فرانسه و آلمان شد.
پس از این دستاوردها، دیمیتری مندلیف توانست به‌واسطه ارائه کتابی به نام اتحاد آب و الکل، درجه دکتری را نیز از آن خود کند و تحت عنوان استاد در دانشگاه سن‌پترزبورگ مشغول امر تدریس شود. علاوه بر این او توانست چندین کتاب شیمی تحت عناوینی همچون اصول شیمی و شیمی معدنی را نیز منتشر کند و روزبه‌روز جایگاه خود را در میان اساتید شیمی پررنگ‌تر کند.
بیشتر بخوانید: زندگینامه روزالیند فرانکلین؛ داستان علمی جذاب از زنی که تاریخ علم را تغییر داد!
نقطه عطف زندگینامه دیمیتری مندلیف، خلق جدول تناوبی
جالب است بدانید علی‌رغم مهم بودن تمامی دستاوردهای مذکور، چیزی که سبب جاودان ماندن و برجسته شدن نام دیمیتری مندلیف در میان بیوگرافی دانشمندان بزرگ جهان شد، خلق جدولی تحت عنوان جدول تناوبی مندلیف بود. دیمیتری مندلیف این جدول را به گونه‌ای تنظیم کرد تا تمامی عناصر بر اساس خواص مشخصی که دارند با ترتیبی خاص در ستون‌های عمودی و افقی طبقه‌بندی شوند؛ به طوری که این جدول با سبک‌ترین عنصر یعنی هیدروژن، آغاز شده و به سنگین‌ترین عنصر یعنی اورانیوم منتهی می‌شود.
دیمیتری مندلیف برای خلق جدول تناوبی با این الگو، توسط شیمی‌دانان روسی و همچنین اعضای انجمن بسیار مورد تمسخر قرار گرفت؛ اما در این مسیر یکی از دانشمندان بزرگ علم شیمی با او موافق بوده و همواره سعی داشت با تشویق مندلیف او را وادار به ادامه این کار ارزشمند کند. دیمیتری مندلیف نیز تا انتهای این مسیر را طی کرده و حتی با گذشت زمان، عناصر جدیدی که تحت عنوان اسکاندیم و ژرمانیم کشف شدند را در این جدول و ترتیبی که وجود داشت قرار داد.
از آنجایی که دیمیتری مندلیف فردی کاملاً مصمم و آزادی‌خواه بود، از سوی دولت تزار نیز بسیار مورد انتقاد قرار گرفت؛ به طوری که این دولت او را محکوم به خروج از روسیه کرد و دیمیتری مندلیف مجبور شد برای ادامه زندگی خود به پاریس برود. این رنج نیز سبب توقف مندلیف نشد و او در آزمایشگاه ورتس که یک شیمی‌دان فرانسوی بود مشغول به کار شد.
دیمیتری مندلیف در این دوران زندگی خود با بونزن، شیمی‌دان و فیزیک‌دان آلمانی نیز همکاری کرد و برای اموری همچون بازدید از چاه نفتی پنسیلوانیا و تحقیقات فضایی به آمریکا و فرانسه دعوت شد. در این دوران مندلیف به یک چهره برجسته تبدیل شده و در لیست نامزدهای جایزه نوبل قرار گرفت.
اما مواسان که یک شیمی‌دان فرانسوی بود تنها با داشتن یک رأی بیشتر از مندلیف، توانست جایزه نوبل را از آن خود کند. این موضوع چیزی از محبوبیت دیمیتری مندلیف کم نکرد و او همواره در میان مردم روسیه جایگاه ویژه‌ای داشت.
به طوری که هنگام جنگ میان ژاپن و روسیه از او دعوت کردند به کشور خود بازگردد و باعث دلگرمی هم‌وطنان روسی خود شود؛ به همین دلیل آخرین سال‌های زندگی مندلیف با غم جنگ و تبعات آن همراه شد. در نهایت دیمیتری مندلیف در سال 1907 به آنفولانزا مبتلا شده و علی‌رغم تلاش پزشک‌های مختلف، بر اثر تب و عفونت زیاد، از دنیا رفت؛ اما جدول مندلیف با فوت او پایان نیافته و با هر عنصر جدیدی که کشف شد، توسط دیگر شیمی‌دانان جهان پربارتر از قبل شد.
بیشتر بخوانید: مسیر دشوار و شگفت‌انگیز در زندگینامه ماری کوری: از آزمایشگاه و مواد رادیو اکتیو تا دریافت جایزه نوبل!
جمع‌بندی
جدول تناوبی مندلیف یکی از باارزش‌ترین و مهم‌ترین دستاوردهای علم شیمی است که تاکنون جاودان مانده و سبب ساماندهی بسیاری از امور شیمی مرتبط با عناصر مختلف شده است؛ به گونه‌ای که در کتابهای شیمی مقاطع دبیرستان نیز به تدریس این جدول پرداخته شده است؛ به همین منظور در این مقاله سعی کردیم به طور مفصل به این موضوع بپردازیم که دیمیتری مندلیف کی بود و چه دستاوردهایی از خود در علم شیمی به جای گذاشته است. ما در انتشارات کودک و نوجوان هفت‌و‌نیم همواره در تلاشیم با ارائه مطالبی از این دست و انتشار انواع کتاب علمی نوجوان، بستری را فراهم آوریم تا فرزندان این کشور نسبت به وقایع مهم علمی و تاریخی اطلاعات مفید و جامعی کسب کنند؛ به همین جهت اگر شما هم علاقه‌مند به موضوعات این چنینی هستید می‌توانید با مراجعه به بخش مجله هفت و نیم، به مطالب گوناگونی دسترسی یابید.
