در زمانی که حضور زنان در جامعه مانند روزگار کنونی نبود و اغلب جایگاه زنان را در کنج خانه می‌دانستند، اختر شعر فارسی خوش درخشید! زندگی نامه پروین اعتصامی از سنین ابتدایی تا سال‌های پایانی عمر کوتاهش سراسر درخشش شعر و ادب است. پروین اعتصامی، گوهر تابناک شعر ایران در قرن بیستم، در عصری زندگی میکرد که زنان به ندرت فرصت شکوفایی استعدادهایشان را پیدا می‌کردند؛ اما او با اشعار دلنشین و اندیشه‌هایش، نه تنها مرزهای ادبیات و شعر فارسی را گسترش داد، بلکه الگویی ماندگار در بین بهترین شاعران ایران شد! در این مطلب از انتشارات هفت‌ونیم به سراغ بیوگرافی پروین اعتصامی، زندگی، تفکرات و آثار منحصربه‌فرد و خاص او می‌رویم. اگر در مورد انسا‌ن‌های تاثیرگذار در این مرز و بوم کنجکاو هستید، تا پایان در کنار ما باشید تا با یکدیگر به سراغ تحقیق در مورد پروین اعتصامی و شناخت او برویم.
زندگی نامه پروین اعتصامی
پروین اعتصامی کیست؟ اعتصامی، شاعر برجسته و پرآوازه ایرانی، در تاریخ 25 اسفند 1285 خورشیدی در شهر تبریز متولد شد. پروین از همان کودکی به شعر و ادبیات علاقه‌مند بود و تحت تأثیر پدر و مادرش به سرودن شعر می‌پرداخت. در سال 1291 هجری شمسی، زمانی که پروین تنها 6 سال داشت، به همراه خانواده‌اش از تبریز به تهران نقل مکان کردند و زندگی نامه پروین اعتصامی در پایتخت شروع به شگل‌گیری کرد.
خانه پروین اعتصامی در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۸۵ با شمارهٔ ثبت ۱۸۶۸۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری تبریز مورد توجه قرار گرفت. بازدید برای عموم آزاد شد و این مکان به‌عنوان محل برگزاری نمایشگاه‌های مختلف فرهنگی و هنری توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان شرقی استفاده می‌شود.
خانواده‌ی اعتصامی
پدر پروین، یوسف اعتصامی، از رجال و نویسندگان مشهور دوره قاجار بود. او «مجله ادبی بهار» را منتشر میکرد و یکی از روشنفکران و مشروطه‌خواهان آن دوره شناخته می‌شد، همین دلیل باعث شد که پروین از کودکی در محیطی با رنگ و بوی ادبیات بزرگ شود. اختر فتوحی، مادر پروین نیز، شاعری توانا بود، او به نام مستعار «شوری» شعر می‌سرود. شوری، الگوی ادبی پروین بود؛ پروین به اشعار مادر گوش می‌سپرد و از آن می‌آموخت. این محیط و حضور پدر و مادری اهل شعر و ادب، رویای هر فرزند خوش ذوقی بود و باعث شکوفانی پروین نیز شد. حمایت‌های بی‌دریغ پدر و مادر، باعث شد تا پروین اعتصامی به یکی از برجسته‌ترین شاعران در ادبیات معاصر ایران تبدیل شود. آن دو باغبانی بودند که با عشق و دقت، نهال استعداد پروین را پرورش دادند تا به درختی تناور و پربار تبدیل شود. یوسف اعتصامی، استعداد شاعری دخترش را کشف و او را به ادامه‌ی این مسیر تشویق کرد و خودش اولین اشعار پروین را در مجله بهار منتشر کرد. همانطورکه متوجه شدید کتاب تاریخ و زندگی نامه پدر و دختر هرکدام در دوره‌ای بخشی پررنگ در فرهنگ هستند!
تحصیلات پروین اعتصامی
پروین اعتصامی در ابتدا آموزش‌های اولیه خود را در خانه و زیر نظر پدرش که خود نویسنده و مترجم برجسته‌ای بود، فرا گرفت. یوسف اعتصامی، اولین معلم پروین بود؛ او به دخترش زبان فارسی، عربی و مبانی ادبیات را آموزش داد و می‌توان گفت علاقه‌ی او به شعر و ادبیات را شکوفا کرد. بدین ترتیب فصل مهم تحصیل و آموزش زندگی نامه پروین اعتصامی نیز در خانواده اهل ادب او، با تلاش‌های بی‌دریغ پدر شکل گرفت. او در محضر پدر و مادرش، که شاعرانی توانا بود، با اشعار و ادبیات کلاسیک و معاصر آشنا شد.
تحصیلات رسمی
پروین اعتصامی پس از نقل مکان خانواده به تهران، در مدرسه آمریکایی تهران مشغول به تحصیل شد. این مدرسه یکی از معتبرترین مدارس آن زمان بود و به دانش‌آموزان آموزش‌های مدرن و پیشرفته‌ای ارائه می‌داد. پروین در این مدرسه به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی مسلط شد. تسلط بر زبان‌های خارجی، به ویژه زبان انگلیسی، به او کمک کرد تا به منابع ادبی غنی‌تر دسترسی داشته باشد و مشغول مطالعه آن‌ها شود. پس از فارغ‌التحصیلی از مدرسه آمریکایی تهران، پروین اعتصامی پایان‌نامه خود را در همان مدرسه دفاع کرد و مدتی نیز به تدریس در این مدرسه پرداخت. پروین اعتصامی در طول تحصیلات خود، همواره به ادبیات و شعر علاقه‌مند بود و بیشتر وقت خود را صرف مطالعه و سرودن شعر میکرد. او علاوه بر تحصیلات رسمی، به طور مستقل نیز مطالعه و تحقیق میکرد.
آثار پروین اعتصامی
زندگی نامه پروین اعتصامی، با اشعار لطیف و زیبایش، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ادبیات فارسی دارد! اگر چه عمر کوتاه او فرصت سرایش حجم عظیمی از آثار را به او نداد، اما اشعاری که از خود در «دیوان پروین» به یادگار گذاشت، همگی گنجینه‌ای ارزشمند از هنر و نبوغ او به شمار می‌روند.
دیوان اشعار
یگانه اثری که از پروین اعتصامی به صورت رسمی منتشر شده، دیوان اشعار اوست. این دیوان شامل بیش از ۶۰۰ شعر در قالب‌های مختلفی همچون مثنوی، قطعه و قصیده است. از دلایل جایگاه ویژه اشعار پروین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مناظره‌های جاندار
- زبان روان و شیوا
- مضامین اجتماعی و اخلاقی
- سبک منحصر به فرد
مناظره‌های جاندار
پروین در شعرهایش، گفتگو اشیا، حیوانات و حتی مفاهیم انتزاعی را به تصویر می‌کشد؛ انگار که این اشیا و حیوانات، آدم شده باشند و لب به سخن باز کرده باشند. اعتصامی با این کار، مفاهیم پیچیده را به زبان ساده و قابل فهم برای همه بیان میکرد. او از این مناظره‌ها برای انتقاد از جامعه و مشکلات آن استفاده میکرد و با چاشنی طنز مناظره‌هایی جذاب خلق میکرد. مناظره‌های جاندار در اشعار پروین اعتصامی، یک روش خلاقانه و جذاب برای بیان مفاهیم عمیق و انتقاد است که به شعرهای پروین، عمق و زیبایی خاصی بخشیده است.
زبان روان و شیوا
اشعار پروین با زبانی ساده و روان سروده شده‌اند که به راحتی در دل مخاطب نفوذ می‌کند. اعتصامی به زبان فارسی مسلط بود و با ظرافت و دقت واژه‌ها را انتخاب میکرد. او با شناخت عمیق از زبان فارسی، توانست از واژگان و تعبیرات ساده و در عین حال تأثیرگذاری استفاده کند. پروین اعتصامی می‌خواست پیام‌های خود را به عموم مردم منتقل کند و به همین دلیل از زبانی استفاده میکرد که برای همه قابل فهم باشد.
مضامین اجتماعی و اخلاقی
عمده اشعار پروین به مسائل اجتماعی و اخلاقی می‌پردازد. او با نگاهی انتقادی و دلسوزانه، به بررسی مشکلات جامعه زمان خود می‌پردازد و راهکارهایی برای بهبود آن ارائه می‌دهد. سراسر زندگینامه پروین اعتصامی و آثار او تلاش برای اصلاح جامعه و بهبود وضعیت انسان بوده است؛ او را می‌توان شاعری آگاه و مسئولیت‌پذیر دانست که به نقد ناملایمات اجتماعی، بی‌عدالتی‌ها و فساد اخلاقی دوران پهلوی پرداخت و راهکارهایی برای بهبود این وضعیت ارائه داد.
سبک منحصر به فرد
سبک شعری پروین ترکیبی از سبک خراسانی و عراقی است که با نوآوری‌های شخصی و خلاقیت او آمیخته شده و سبکی منحصر به فرد را در ادبیات فارسی پدید آورده است.
اختر شعر ادب
«اختر شعر ادب» لقب آشنایی است که به پروین اعتصامی، می‌گویند. این لقب، نشان از جایگاه والای او در تاریخ ادبیات فارسی و تأثیر اشعارش بر نسل‌های بعد دارد. اختر به معنای ستاره است و پروین اعتصامی مانند ستاره‌ای درخشان در آسمان شعر و ادب ما می‌درخشد. شعر ادب اشاره به دنیای شعر و ادبیات دارد؛ بنابراین، «اختر شعر ادب» به این معناست که پروین اعتصامی ستاره‌ای درخشان در آسمان شعر و ادبیات فارسی است!
لقب «اختر شعر ادب» برای پروین اعتصامی، به دلیل استعداد شگفت‌انگیز، تسلط بر زبان و بیان، نوآوری در سبک و تأثیرگذاری بر نسل‌های بعد، انتخاب شده است. این لقب، نشان از احترام جامعه ادبی به جایگاه والای او دارد.
مرگ و خاموشی اختر شعر ادب
پروین اعتصامی، شاعر بزرگ و پرآوازه ایران، در تاریخ 15 فروردین 1320 درگذشت. او در سن 34 سالگی و در اوج شکوفایی هنری خود، دار فانی را وداع گفت. علت رسمی مرگ او، حصبه اعلام شده است. حصبه بیماریی عفونی و واگیردار بوده که در آن زمان شیوع داشته است. پس از بسته شدن کتاب زندگی نامه پروین اعتصامی و مرگش، در حرم حضرت معصومه در مقبره خانوادگی‌اش آرام گرفت. یکی از جالب‌ترین و غم‌انگیزترین داستان‌ها در مورد پروین، مربوط به شعری است که او برای سنگ قبر خود سروده است. این شعر که بسیار معروف و پر از عمق احساس است، نشان‌دهنده‌ی پیش‌بینی او از مرگ زودهنگام و همچنین نگاه فلسفی او به زندگی و مرگ است. ابیات ابتدایی این شعر عبارت‌اند از:
اینکه خاک سیهش بالین است اختر چرخ ادب پروین است
پروین اعتصامی
گر چه جز تلخی ز ایام ندید هر چه خواهی سخنش شیرین است
صاحب آن همه گفتار امروز سائل فاتحه و یاسین است
دوستان به که ز وی یاد کنند دل بی دوست دلی غمگین است
خاک در دیده بسی جان فرساست سنگ بر سینه بسی سنگین است
بیند این بستر و عبرت گیرد هر که را چشم حقیقت بین است
هر که باشی و ز هر جا برسی آخرین منزل هستی این است
آدمی هر چه توانگر باشد چون بدین نقطه رسید مسکین است
اندر آنجا که قضا حمله کند چاره تسلیم و ادب تمکین است
زادن و کشتن و پنهان کردن دهر را رسم و ره دیرین است
خرم آنکس که در این محنت گاه خاطری را سبب تسکین است
نظر بزرگان درباره پروین
بزرگان شعر و ادب فارسی همواره به نبوغ و استعداد شاعرانه خانم پروین اعتصامی اذعان داشته‌اند و اشعار او را ستوده‌اند. آن‌ها از او به عنوان اختر شعر ادب یاد کرده‌اند.
ملک‌الشعرای بهار، پروین را شاعری بسیار توانا و صاحب سبک و او را تحت تأثیر ناصرخسرو و سعدی می‌دانست. به نظر بهار، دیوان پروین ترکیبی از دو سبک خراسانی و عراقی است. اخوان ثالث بر این باور بود که پروین اعتصامی با وجود تمام اشعاری که سروده است، کمتر به بیان احساسات شخصی پرداخته و بیشتر به مسائل اجتماعی و اخلاقی توجه داشته است. بسیاری دیگر از بزرگان ادبیات فارسی نیز به نبوغ، تسلط بر زبان و بیان مضامین عمیق در اشعار پروین اعتصامی هم نظر بودند.
در پایان
در این مطلب به سراغ آشنایی کوتاه با یکی از زنان شاعر و صاحب سبک ایران در عصر پهلوی رفتیم. زندگی نامه پروین اعتصامی سراسر تلاشی برای انتقال و درک بهتر شرایط زمانه، بی‌عدالتی، ریاکاری و بسیاری از معضلات اجتماعی است. مطالعه اشعار او، به ما کمک می‌کند تا ریشه‌های بسیاری از مشکلات جامعه را شناخته و به دنبال راه حل باشیم. زندگی نامه پروین اعتصامی الهام‌بخش زنان و دخترانی است که به دنبال تحقق رویاهای خود هستند. این یادداشت هدفی برای شناخت و علاقمند کردن شما به اختر شعر فارسی بود. مجموعه هفت‌ونیم فروشگاهی بزرگ از انواع کتاب‌ها، رمان ادبیات کودک و نوجوان و … است که می‌توانید مشغول گشت وگذار در آن شوید و یا با دنبال کردن مجله آن مشغول کنجکاوی در موضوعات مختلف شوید.
