سرقت ادبی، هیولایی نامرئی است که در کمین هر نویسنده، پژوهشگر یا دانش‌آموزی می‌تواند باشد. این هیولا با چنگ و دندان، اصالت و خلاقیت را می‌بلعد و تلاش می‌کند تا، تاروپود زحمات ناب دیگران را با بی‌اخلاقی‌هایش زیر سوال ببرد. اما سرقت ادبی فقط مختص به دنیای کلمات و نوشته‌ها نیست. هرجا که ایده، طرح یا خلاقیتی وجود داشته باشد، این دزد خبیث می‌تواند سرک بکشد و دستبرد بزند.
در دنیای امروز که اطلاعات و دانش با سرعت نور در حال انتقال و تبادل هستند، اهمیت اصالت و احترام به حقوق معنوی بیش از پیش ارزشمند و حائز اهمیت است. یکی از چالش‌های بزرگ در این عرصه، سرقت ادبی یا “Plagiarism” است که به معنای استفاده از آثار، ایده‌ها، یا نوشته‌های دیگران بدون اجازه و ذکر منبع است. سرقت ادبی نه تنها نقض حقوق نویسندگان و هنرمندان است، بلکه اعتماد عمومی به اصالت آثار علمی، ادبی و هنری را نیز با ابهام روبرو می‌کند. سرقت‌ادبی می‌تواند به شکل‌های مختلفی انجام شود که در این مقاله به انواع آن خواهیم پرداخت. این پدیده خبیث می‌تواند گریبان‌گیر عرصه‌های مختلف شود، به گونه‌ای که حتی مجموهای کتاب داستان فانتزی یا کتاب داستان علمی نیز از آن در امان نباشند!
در این مقاله از انتشارات هفت و نیم پیرامون سوال «سرقت ادبی چیست؟» می‌خوانیم و اطلاعات کسب می‌کنیم؛ زیرا آگاهی و آشنایی با چیستی سرقت ادبی و انواع آن برای هر فردی که در حوزه‌های علمی، ادبی یا هنری فعالیت می‌کند، ضروری و حیاتی است. این آگاهی نه تنها به حفظ حقوق دیگران ، بلکه به بهبود کیفیت و اعتبار کارهای خود فرد نیز کمک می‌کند
سرقت ادبی چیست؟
سرقت ادبی به معنای استفاده غیرقانونی یا غیراخلاقی از آثار، ایده‌ها، نوشته‌ها یا تحقیقات دیگران بدون اجازه یا بدون ذکر منبع اصلی است. این عمل در بسیاری از موارد به عنوان نقض حقوق معنوی و مالکیت فکری تلقی می‌شود و می‌تواند پیامدهای قانونی و اخلاقی جدی تحت عنوان مجازات سرقت ادبی برای فرد یا افراد خاطی به همراه داشته باشد که در ادامه این مطلب به این نکته نیز خواهیم پرداخت.
انواع سرقت ادبی
دنیای زشت و فریب‌کارانه‌ی سرقت ادبی، بسیار متنوع و گسترده است و افراد بی‌اخلاق و فریب‌کار در آن فعالیت می‌کنند. هر کدام از این افراد خاطی، شیوه‌ی سرقت خاص خود را دارند و می‌توانند به نوع متفاوتی به خلاقیت و اصالت افراد آسیب برسانند. این عمل غیراخلاقی و غیرقانونی به اشکال متفاوتی انجام و پیاده‌سازی می‌شود که هیچ کدام قابل‌توجیه و چشم‌پوشی نیست. برخی از رایج‌ترین انواع سرقت ادبی عبارت‌‌اند از:
1. سرقت ادبی مستقیم
2. سرقت ادبی با بازنویسی
3. سرقت ادبی از خود
4. سرقت ادبی موزاییکی
5. سرقت ادبی ایده
6. سرقت ادبی با ذکر منبع ناقص یا اشتباه
7. سرقت ادبی از طریق ترجمه
8. سرقت ادبی با فریب
9. سرقت ادبی ناخواسته
10. سرقت ادبی سیستمی
سرقت ادبی مستقیم
سرقت ادبی مستقیم به معنای کپی‌برداری کامل از متون، ایده‌ها یا آثار دیگران بدون هرگونه تغییر و بدون ذکر منبع اصلی است. این نوع سرقت ادبی به طور مستقیم و آشکارا حقوق معنوی نویسنده اصلی را نقض می‌کند و یکی از آشکارترین و جدی‌ترین انواع سرقت ادبی به شمار می‌رود. در این نوع سرقت، فرد به جای ایجاد محتوای اصیل و جدید، به طور مستقیم و کامل از کار دیگران بهره‌برداری و استفاده می‌کند و آن را به عنوان اثر خود ارائه می‌دهد.
به عنوان مثال‌هایی از سرقت‌ادبی مستقیم می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- کپی‌کردن بخش‌های بزرگی از یک مقاله علمی یا کتاب
- استفاده از مطالب وب‌سایت‌ها
- بهره‌برداری از تکالیف و پروژه‌های دانشجویی
سرقت ادبی با بازنویسی
سرقت ادبی با بازنویسی یا پارافریزینگ بدون ذکر منبع (Paraphrasing Plagiarism) به معنای تغییر واژه‌ها و جملات متن اصلی به نحوی است که ساختار و مفهوم کلی حفظ شود، اما منبع اصلی ذکر نشود. در این نوع از سرقت ادبی، فرد سعی می‌کند با تغییر ظاهری متن، آن را به عنوان کار خود جلوه دهد، در حالی که ایده‌ها و محتوای اصلی همچنان از منبع دیگری گرفته شده‌اند.
در ادامه به مثال‌هایی از سرقت‌ادبی با بازنویسی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- تغییر واژه‌ها و ساختار جملات
- خلاصه کردن متن اصلی
- ترکیب چندین منبع
سرقت ادبی از خود
سرقت ادبی از خود (Self-Plagiarism) به معنای استفاده مجدد از کارها و آثار قبلی خود شخص صاحب اثر، بدون ذکر و اشاره به اینکه این مطالب قبلاً منتشر شده یا مورد استفاده قرار گرفته‌اند است. برخلاف سرقت ادبی از دیگران، در سرقت ادبی از خود، فرد از آثار، مقالات یا تحقیقات پیشین خود بدون اعلام و ذکر کردن این مسئله استفاده می‌کند.
به عنوان مثال‌هایی از سرقت‌ادبی از خود می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- استفاده مجدد یک مقاله یا بخش‌هایی از آن
- استفاده از فصل‌های یکسان در چند رساله
- استفاده مجدد از داده‌ها یا نتایج پژوهش
- بازنویسی مطالب منتشر شده
سرقت ادبی موزاییکی
سرقت ادبی موزاییکی (Mosaic Plagiarism) به معنای استفاده از عبارات، جملات یا پاراگراف‌های مختلف از منابع متعدد و گوناگون و ترکیب آن‌ها به‌گونه‌ای است که به نظر می‌رسد متن جدید و یکپارچه‌ای خلق شده است، در صورتیکه در این نوع از سرقت ادبی نیز خبری از ذکر منابع نیست! در سرقت‌ادبی موزاییکی، فرد تکه‌های مختلفی از مطالبی را که جمع‌آوری کرده با هم ترکیب می‌کند و آن‌ها را به عنوان کار جدید و اصیل خود ارائه می‌دهد، بدون اینکه به منبع اصلی این تکه‌ها اشاره کند.
به عنوان مثال‌هایی از Mosaic Plagiarism می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- ترکیب جملات از منابع مختلف
- بازنویسی مختصر مطالب مختلف
- استفاده از مترادف‌ها و تغییر ساختار جملات
سرقت ادبی ایده
سرقت ادبی ایده (Idea Plagiarism) به معنای استفاده از ایده‌ها، نظریه‌ها، مفاهیم یا بینش‌های اصلی شخصی دیگر بدون اعتباردهی و اشاره به منبع اصلی است. این نوع سرقت ادبی شامل استفاده از محتوای فکری و خلاقانه‌ای می‌شود که برای اولین بار توسط شخص دیگری ارائه شده و فرد خاطی آن را بدون اشاره به نام و اطلاع صاحب اصلی ایده به نام خود معرفی می‌کند. سرقت ادبی ایده می‌تواند در زمینه‌های مختلفی از جمله کسب و کار، آموزش، تحقیقات علمی و… رخ دهد. این کار می‌تواند کپی‌کردن کلمه به کلمه ایده با جزئیات و بدون هیچ گونه تغییر یا ارجاع باشد، کمی تغییر در ایده لحاظ شود یا شامل ادعای مالکیت ایده شخص دیگر باشد.
به عنوان مثال‌هایی از سرقت ادبی ایده می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- استفاده از نظریه‌های علمی
- استفاده از ایده‌های خلاقانه در هنر
- استفاده از ایده‌های کسب و کار
- و…
سرقت ادبی با ذکر منبع ناقص یا اشتباه
سرقت ادبی با ذکر منبع ناقص یا اشتباه (Inadequate or Incorrect Attribution) به معنای ارجاع نادرست یا ناقص به منابعی است که از آن‌ها استفاده شده است. در این نوع سرقت ادبی، فرد ممکن است به منبع اصلی اشاره کند؛ اما به‌گونه‌ای که اطلاعات کافی برای تشخیص و ردیابی منبع اصلی وجود نداشته باشد یا اطلاعات ارائه‌شده نادرست باشد. در واقع در این نوع از انواع سرقت ادبی با عدم ذکر درست و شفاف منابع استفاده شده روبرو هستیم.
به عنوان مثال‌هایی از سرقت ادبی با ذکر منبع ناقص یا اشتباه می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- ارجاع ناقص به منابع
- اطلاعات نادرست
- عدم اشاره به نقل قول مستقیم
- استفاده از منابع ثانویه بدون اشاره به منبع اصلی
سرقت ادبی از طریق ترجمه
سرقت ادبی از طریق ترجمه (Translation Plagiarism) به معنای ترجمه یک متن از زبانی به زبان دیگر و ارائه آن به عنوان کار خود است. این نوع سرقت ادبی شامل استفاده از مطالب، ایده یا نتایج پژوهش‌های دیگران است که به زبانی دیگر نوشته شده‌اند، بدون اینکه به نام نویسنده یا منابعی اشاره‌ای شود. این نوع سرقت ادبی می‌تواند به صورت مستقیم (ترجمه متن کامل) یا غیرمستقیم (ترجمه بخش‌هایی از متن) صورت گیرد که در هر صورت اصل مهمی که نادیده گرفته می‌شود احترام به حقوق معنوی نویسنده و مترجم است.
به عنوان مثال‌هایی از سرقت ادبی Translation Plagiarism می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- ترجمه کامل یک مقاله یا کتاب
- ترجمه بخش‌هایی از متن یا مقالات
- ترجمه و بازنویسی
سرقت ادبی با فریب
سرقت ادبی با فریب (Deceptive Plagiarism) به معنای استفاده از تکنیک‌ها و روش‌هایی است که هدف آن‌ها پنهان کردن سرقت ادبی و فریب داوران، اساتید، خوانندگان یا دیگر افراد و مخاطبین است. این نوع سرقت ادبی به منظور ایجاد این تصور و دیدگاه انجام می‌شود که کار ارائه‌شده، اصیل و توسط فرد خاطی تولید شده است. این روش‌ها معمولاً شامل تغییرات جزئی در متن، ترکیب کردن بخش‌های مختلف از منابع گوناگون یا حتی خریداری مقالات آماده می‌شود.
به عنوان مثال‌هایی از سرقت ادبی با فریب در مطلب plagiarism چیست؟ می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- خریداری مقالات یا پروژه‌های آماده
- ترکیب متون مختلف
- ایجاد تغییرات جزئی در متن
- استفاده از منابع غیرقابل دسترس
- ذکر منابع جعلی
سرقت ادبی ناخواسته
سرقت ادبی ناخواسته (Unintentional Plagiarism) به معنای استفاده از ایده‌ها، آثار یا نوشته‌های دیگران بدون ارجاع درست به منابع کارهای آن‌ها به صورت غیرعمدی است. این نوع سرقت ادبی معمولاً به دلیل عدم آگاهی کافی از قواعد ارجاع، ناآگاهی نسبت به حقوق مالکیت فکری یا اشتباهات ناشی از سهل‌انگاری رخ می‌دهد. در سرقت ادبی ناخواسته هرچند ممکن است نیت و هدف فرد سوء‌استفاده نباشد، اما نتایج آن همچنان مصداق بارز سرقت‌ادبی است.
به عنوان مثال‌هایی از سرقت ادبی ناخواسته می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- عدم ذکر منبع به دلیل ناآگاهی
- بازنویسی کردن آثار و مقالات بدون ارجاع
- نقل قول‌های نادرست یا ناقص
- استفاده از اطلاعات عمومی بدون ارجاع
- ایجاد مشکلات و ناتوانی در مدیریت منابع
سرقت ادبی سیستمی
آخرین نوع از انواع سرقت‌ادبی، سرقت ادبی سیستمی (Systematic Plagiarism) است. سرقت ادبی سیستمی به معنای استفاده‌ی مداوم و برنامه‌ریزی‌شده از مطالب، ایده‌ها یا آثار دیگران بدون ذکر منابع آن‌ها است. این نوع سرقت ادبی معمولاً توسط افرادی انجام می‌شود که به صورت منظم و هدفمند از منابع مختلف برای تولید محتوا استفاده می‌کنند. سرقت ادبی سیستمی می‌تواند در محیط‌های آموزشی، تحقیقاتی، حرفه‌ای و… رخ دهد و شامل ترکیبی از روش‌های مختلف سرقت ادبی است، در واقع این روش از سرقت‌ادبی می‌تواند شامل همه یا تعدادی از انواع سرقت ادبی باشد که در این مقاله به آن‌ها پرداختیم.
به عنوان مثال‌هایی از سرقت ادبی سیستمی در مطلب plagiarism چیست؟ می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- پروژه‌های گروهی بدون ذکر منبع یا منابع
- استفاده مداوم از مقالات علمی دیگران
- ترکیب و استفاده از مطالب مختلف
- تهیه محتوا برای وب‌سایت‌ها و نشریات
مجازات سرقت ادبی
مجازات سرقت ادبی از پیامدهای این عمل برای افراد یا گروهای خاطی است! مجازات سرقت ادبی می‌تواند بسته به نوع، شدت و محیطی که سرقت ادبی در آن رخ داده متفاوت باشد. در محیط‌های آکادمیک، مجازات سرقت ادبی به سیاست‌ها و مقررات هر دانشگاه یا موسسه آموزشی بستگی دارد. این مجازات‌ها می‌توانند شامل؛ اخطار یا تذکر، کاهش نمره، تعلیق و… شود. در محیط‌های حرفه‌ای و کاری، این مجازات می‌تواند تأثیرات جدی بر شغل و اعتبار فرد داشته باشد و شامل؛ کاهش رتبه و درجه، جبران خسارت و… شود.
در محیط‌های تحقیقاتی، مجازات‌ها می‌توانند شامل؛ بازپس‌گیری مقالات، محرومیت از پژوهش، کاهش اعتبار یا تحریم شوند. در نهایت از دیدگاه حقوقی و قانونی، سرقت ادبی می‌تواند به دعاوی حقوقی و مجازات‌های مالی مانند؛ جریمه‌های مالی، دعاوی حقوقی، توقف انتشار آثار و فعالیت و محرومیت از حقوق معنوی و… منجرشود.
هدف اصلی همه این مجازات‌ها، حفظ اصول اخلاقی و ارتقای اصالت و صداقت در تولید محتوای علمی، ادبی و حرفه‌ای است. آگاهی از این مجازات‌ها و تلاش برای رعایت اصول اخلاقی و قانونی در استفاده از منابع دیگران، می‌تواند به حفظ اعتبار و پیشرفت فردی و حرفه‌ای کمک کند.
بیشتر بخوانید: از چه سنی برای کودک کتاب بخوانیم؟ راهنمای سن کتابخوانی برای کودک
سخن پایانی
در این مقاله به ابعاد مختلف این ضایعه فرهنگی پرداختیم تا در عصر اطلاعات و ارتباطات که انواع کارهای پژوهشی و تولید محتوا از مشاغل و امور پررنگ هستند با دیدی بازتر و هوشیارانه به ادامه فعالیت بپردازیم. امیدواریم این مطلب از انتشارات هفت‌‌ونیم نیز گامی موثر در مسیر روشنگری برای شما همراهان باشد. در صورت علاقه و آشنایی بیشتر با وبسایت ما می‌توانید سری به بخش کتاب علمی تخیلی برای نوجوانان بزنید و به گشت وگذار در دنیای جذاب نوجوانان بپردازید.
