حتما برای شما هم هنگام برنامه‌ریزی کردن بسیار پیش آمده که با خودتان گفته‌اید: «از این هفته بیشتر کتاب می‌خونم و…» اما این برنامه را به تعویق انداخته‌اید. شاید همین به تعویق انداختن‌ها و این نکته که احساس می‌کنیم کتاب خواندن باید جزیی از برنامه هفتگی و حتی روزانه ما باشد، از دلایل مهم اهمیت کتاب خواندن به شمار بیاید. ممکن است این نکته سرنخی مفید باشد برای پیدا کردن پاسخ این پرسش که چرا باید کتاب بخوانیم؟
شاید همه چیز از همین دغدغه آغاز می‌شود که چقدر کتاب می‌خوانیم؟ سرانه‌ی کتابخوانی ما اگر صفر است کتاب خواندن را شروع کنیم، اگر کم است بیشترش کنیم. چه دلایلی برای کتاب خواندن داریم؟ چرا حتما باید در برنامه‌ی روزمره‌ی خود کتاب خواندن را بگنجانیم؟ در این مطلب می‌کوشیم به این پرسش‌ها پاسخ دهیم و این گمانه‌زنی‌ها را شفاف کنیم و دلایل کتاب خواندن را بیشتر باز کنیم.
مهم‌ترین فواید کتاب و کتابخوانی چیست؟
احتمالا برای شما هم پیش آمده که روزها و هفته‌هایی که کتاب یا مجله می‌خوانید، ذهن منظم‌تری دارید، یا احساس میکنید از نُشخوار فکری (overthinking) که در این روزگار مدرن بلای جان ما شده، چند روزی رهایی یافته‌اید.
حس پیدا کردن دغدغه‌ای تازه، حس اهل چیزی بودن و از چیزی طرفداری کردن و… شاید برای شما هم پیش آمده اوقاتی که کتاب‌خوان‌تر شده باشید؛ احساساتی شبیه به این‌ها که گفته شد داشتید. چند دلیل برای کتاب خواندن را به صورت حسی و گمانه‌زنی ذکر کردیم و حالا مقداری از دلایل علمی کتابخوانی بدانیم.
تقویت ذهن و حافظه
مطالعه مستمر و کتاب خواندن یکی از روش‌های ورزش حافظه است؛ وقتی کتاب می‌خوانیم شخصیت‌ها و پیشینه‌ی آن‌ها و اتفاق‌های حول و حوش آن‌ها را به خاطر می‌سپاریم و مغز انسان خودبه‌خود آن‌ها را بایگانی میکند و این تمرینی در جهت تقویت حافظه است. به طور مثال با خواندن کتاب «جنگ و صلح» با دفترچه‌ای از شخصیت‌های بی‌شمار آشنا می‌شویم که بدیهی است اتفاق‌های زیادی هم در اطراف آن‌ها رخ می‌دهد و حتما این فرایند باعث تقویت ذهن ما می‌شود.
بهبود سلامت شناختی
کتاب خواندن باعث می‌شود در زندگی مسائل را بهتر تجزیه و تحلیل کنیم، چون خواندن توانایی این را دارد که تخیل ما را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. کتاب خواندن باعث می‌شود بدون این که در دنیای واقعی با شخصیت‌های گوناگون مواجه شویم، با تنوع وسیعی از گونه‌های مختلف شخصیت آشنا شویم از آن‌ها به شناختی مناسب برسیم. تصور کنید ما در ایران نشسته‌ایم و با مطالعه‌ی کتاب‌هایی از ناتالیا گینزبورگ با شخصیت‌هایی از روستاهای ایتالیا و فرهنگ روستایی آن کشور آشنا می‌شویم.
گسترش دایره لغات
در پاسخ به این پرسش که چرا باید کتاب بخوانیم باید بگوییم هرچه بیشتر کتاب بخوانیم واژگان بیشتری در معرض دید ما هستند. این نکته باعث می‌شود روزانه با دایره لغات بزرگتری مواجه شویم و هر روز به آن افزوده شود. این چنین مهارت‌های زبانی ما تقویت شده و در گفتار و نوشتار قوی‌تر می‌شویم.
تاثیر کتابخوانی بر رشد کودکان
پیوند عاطفی‌ای که میان ما و فرزندانمان به واسطه‌ی کتاب خواندن و آشنا کردن آن‌ها با کتاب ایجاد می‌شود بر هیچ‌کس پوشیده نیست. کودکان ما به این شکل ضمن احساس امنیتی که دارند، نگرش مثبتی به کتاب و کتاب خواندن پیدا می‌کنند.
تشویق کودکان به کتاب خواندن و کتاب خواندن برای آن‌ها، به مهارت‌های شنیداری فرزندانمان می‌افزاید؛ شنیدن یک داستان با صدای بلند باعث افزایش درک کودک شده و به تقویت مهارت‌های شنیداری آن‌ها یاری می‌رساند. چرا باید کتاب بخوانیم؟ چون با کتاب خواندن برای آن‌ها، کودکان قبل از فراگیری خواندن مهارت شنیداری خود را افزایش می‌دهند.
همچنین شواهد نشان می‌دهند که کودکانی که برایشان کتاب خوانده می‌شود در مهارت‌های زبانی و رشد شناختی مانند حل مسئله امتیاز بالاتری کسب می‌کنند و به این شکل از بهره‌ی هوشی بالایی برخوردار می‌شوند.
همانطور که بالاتر در تاثیرهای مفید کتاب خواندن آوردیم گسترش دایره‌ی لغات یکی از نکات مفیدی است که روی آن تاکید شد، این مهم در کتاب خواندن کودکان و نوجوان و یا کتاب خواندن برای آن‌ها هم قابل توجه است و از این طریق دایره واژگان آن‌ها هم بسیار تقویت می‌شود.
دنیای کودکان در اقیانوس کتاب‌ها
از دیگر فواید کتاب خواندن برای کودکان و یا معرفی کتاب به آن‌ها افزایش دایره‌ی توجه آن‌ها است؛ کودکان و نوجوانان با شنیدن و خواندن کتاب قدرت توجه و دقت خود را بالا می‌برند و این خصیصه در آن‌ها بهبود می‌یابد.
به اعتقاد کارشناسان آشنایی با دنیای کتاب‌ها و کتاب خواندن به خاطر گشودن دریچه‌های رو به سوی دنیاهایی گوناگون و فانتزی خلاقیت کودکان را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود تخیل آن‌ها به صورتی بازتر و افسارگسیخته‌تر عمل کند. البته هنگام انتخاب کتاب باید گروه های سنی کتاب کودک را هم در نظر گرفت تا در نهایت کتابی متناسب با سن و درک کودک برای او خریداری شود.
کودکان با غوطه‌ور شدن در دنیای کتاب‌ها درس زندگی یاد می‌گیرند؛ آن‌ها با توجه به سن و سال خود یاد می‌گیرند که به روش‌های مناسب در دنیای واقعی صحبت کنند. وقتی برای کودک کتاب می‌خوانیم او خود را جای شخصیت‌های اصلی گذشته و از آن‌ها الگوبرداری میکند و در نتیجه یاد می‌گیرد با موقعیت‌های جدید روبه‌رو شود.
از دیگر دلایل این که چرا باید کتاب بخوانیم این است که کتاب خواندن و آشنایی کتاب برای کودکان ایجاد رشد اجتماعی میکند و باعث می‌شود در موقعیت‌های استرس‌زا بهتر عمل کنند.
عادت‌های کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای
شاید اگر عادت‌های کتاب‌خوان‌ها را بررسی کنیم به بخشی از پرسش موضوع بحث این مطلب برسیم؛ این که این افراد چرا و چگونه کتاب می‌خوانند. شاید بد نباشد ابتدا با خوره‌ی کتاب‌ها شروع کنیم و ببینیم خوره‌ی کتاب‌ها چه رفتارهایی دارند؛ اولین نکته راجع به آن‌ها این است که هر جایی با یک کتاب در دستشان دیده می‌شوند. آن‌ها زمان و مکان دقیق کتاب‌های تاثیرگذاری را که خوانده‌اند را به یاد می‌آورند. خوره‌ی کتاب‌ها شخصیت‌های داستانی را در دنیای واقعی ملاقات می‌کنند، مثلا به کسی می‌گویند که تو مرا یاد هولدن کالفیلد( شخصیت کتاب ناتور دشت نوشته‌ی جی‌دی سلینجر) می‌اندازی و امکان دارد آن را با همین نام صدا بزند.
حال حالات کتاب‌خوان‌های عادی‌تر( به اصطلاح کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای) را بررسی می‌کنیم، همیشه کتاب همراهشان است، علایق خود را جدی می‌گیرند و ژانر مورد علاقهی خود را پیدا کرده‌اند، کتاب‌خانه یا کتاب‌فروشی رفتن جز برنامه‌ی ماهانه‌ی آن‌ها است، برای مطالعه برنامه دارند، به مطالعه کردن و مطالعه قبل از خواب پایبندند، روند مطالعه‌ی خود را چک و ثبت می‌کنند، همچنین نقدهای کتاب‌ها را مطالعه می‌کنند.
کتاب می‌خوانیم یا مطالعه می‌کنیم؟
حالا که بررسی کردیم چرا باید کتاب بخوانیم و چه فایده‌ای برایمان دارد، در این‌جا فرصت مناسبی است تا به بررسی تفاوت‌های کتاب خواندن و مطالعه کردن بپردازیم تا به هدف و خواسته‌ی این نوشته نزدیک‌تر شویم و این پرسش را از جنبه‌ای دیگر بررسی کنیم. در لغت‌نامه‌ی دهخدا کتاب به این شکل معنی شده است: آن‌چه در آن نویسند و در فرهنگ‌های دیگر معانی دیگری مانند مجلد و نوشته ثبت شده و در معنای کتاب، اوراق چاپ‌شده هم آورده شده است. اولین تفاوت کتابخوانی با عمل مطالعه کردن همانطور که از این واژه بر می‌آید تمرکز بر کتابخوانی است، حال آن که مطالعه در معنایی گسترده‌تر خواندن و نوشتن و مشاهده کردن و تحقیق کردن را هم شامل می‌شود.
سخن‌هایی از بزرگان راجع به کتاب و کتابخوانی
بد نیست در اهمیت لزوم کتاب و کتابخوانی در برنامه‌ی ماهانه، بریده‌ها و گفته‌هایی بخوانیم از بزرگان فرهنگ و ادب تا از نگاه‌هایی متفاوت به موضوع مورد بحث بپردازیم.
- فرانسوا وُلتر فیلسوف فرانسوی: «برگ‌های کتاب به منزله‌ی بال‌هایی‌اند که روح ما را به دنیای نور و روشنایی می‌برند». یا ریلکه شاعر آلمانی در جایی گفته: «معاشرت با افراد کتاب‌خوان، خوب و پسندیده است.»
- جی کی رولینگ(نویسنده‌ی چندگانه‌ی هری‌پاتر) دربارهی کتابخوانی می‌گوید: «من اعتقاد دارم وقتی کتاب خوبی می‌خوانیم، چیزی جادویی اتفاق می‌افتد»
- سی اس الیوت عنوان کرده است که: «نمی‌توانم مردی را تصور کنم که کتاب مورد علاقهی خود را تنها یک‌بار می‌خواند»
- جرج برنارد شاو طنزپرداز مشهور بریتانیایی در مورد فواید مطالعه برای کودکان گفته: «این را قانون خود کنید: هرگز کتاب را به کودکی ندهید که خودتان آن را نمی‌خوانید.»
- و در آخر جمله‌ای از ارنست همینگوی بخوانیم: «هیچ دوستی به وفاداری کتاب وجود ندارد».
این جملات و هزاران سخن مفید از بزرگان دربارهی اهمیت کتابخوانی و دلیل برای خواندن کتاب منتشر شده و تاکیدها در این مورد فراوان است. انتشار تمامی این گفته‌ها و بریده‌ها سالانه در سراسر دنیا مرسوم است و به صورت هم‌رسانی در فضای مجازی و انتشار فیزیکی رونق دارد تا دلیل دیگری باشد بر پرسش این نوشته که تا این‌جا از جهات گوناگون به این پرسش پرداختیم؛ چرا باید کتاب بخوانیم؟
بیشتر بخوانید: سرقت ادبی چیست؟ انواع سرقت ادبی کدام‌اند؟
سخن آخر
در این نوشته کوشیدیم تا بدون مشخص کردن خط مشی یا دادن شعار جنبه‌های مختلفی از کتاب خواندن و اهمیت کتاب خواندن را معرفی کنیم و بگوییم که چرا باید کتاب بخوانیم و کتابخوانی چه فوایدی برای ما دارد.
در این مطلب از نقطه‌نظر کتاب‌خوان‌های حرفه‌ای این مهم را بررسی کردیم و با نظرهای بزرگان در این مورد آشنا شدیم، در معنای مطالعه کردن عمیق شدیم، اثرات مفید کتاب خواندن را در بزرگسالان و کودکان بررسی کردیم.
امید که برای پرسش این مطلب و نوشته به نقاط روشنی رسیده باشیم و سویه‌های مختلف آن روشن شده باشد. اگر به خواندن کتاب علاقه‌مند هستید، انتشارات هفت و نیم به شما پیشنهاد میکند به دسته بندی کتاب آزمایش علمی سری بزنید؛ زیرا این محیط مانند یک دریچه برای ورود به دنیای بی‌کران کتاب و کتابخوانی عمل میکند.
