زندگینامه حافظ شیرازی | آثار مهم و ویژگی های اشعار او
حافظ شیرازی، یکی از بزرگترین شاعران فارسی است که هنوز هم پس از قرنها، در دل مردم ایران و جهان جا دارد. دیوان حافظ فراتر از مجموعهای از شعرهای عاشقانه، تصویری از روح و فرهنگ ایرانی است. در این مقاله همراه ما باشید تا زندگینامه حافظ شیرازی را به طور کامل شرح دهیم. این زندگینامه حافظ به زبان ساده برای کودکان هم مناسب است. کودکان با خواندن کتاب تاریخ و زندگی نامه و آشنایی با تعداد بیشتری از اسطورههای ایران و جهان میتوانند از زندگی آنها الهام بگیرند.
زندگینامه حافظ شیرازی
خواجه شمسُ الدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظِ شیرازی، از بهترین شاعران ایران در قرن هشتم هجری قمری است که در 727 هجری قمری در شهر شیراز دیده به جهان گشود. در زندگینامه حافظ شیرازی اطلاعات دقیقی درباره خانواده او نیست، اما با توجه به شعرهایش میتوان فهمید از لحاظ اقتصادی، در خانوادهای متوسط بزرگ شده است. پدرش، تاجری اصفهانی به نام بها الدین و مادرش اهل کازرون بود. البته پدر حافظ زیاد عمر نکرد و به همین دلیل او در کنار 2 برادر و مادر خود، زندگی سختی را تجربه کردند.
برای پاسخ به این سوال که حافظ کی بود باید به سراغ لقبهای او برویم. این شاعر بزرگ ایرانی به لقبهای لِسانُ الْغِیْب، تَرجُمانُ الْاَسرار، لِسانُ الْعُرَفا و ناظِمُ الاُولیاء شهرت داشت. او در زمان جوانی، قرآن را کامل حفظ کرد و از همان زمان، لقب حافظ را به خود گرفت. حتی از همان زمان، شعرهای شاعران بزرگی مانند سعدی، عطار، نظامی و مولانا را از حفظ میخواند.
شغل حافظ شیرازی
حافظ و خانوادهاش پس از فوت پدر، بدهی زیادی داشتند که نمیتوانستند آنها را بپردازند. به همین دلیل آنها پیش عموی خود زندگی کردند و حافظ تصمیم گرفت از همان کودکی به جای درس خواندن در شغلهایی مانند فروش لباس یا نانوایی فعالیت کند. خوشبختانه این وضعیت خیلی ادامه پیدا نکرد و او توانست مدرسه را کامل بگذراند.
حافظ پس از یادگیری علم و ادب جایگاه ویژهای پیدا کرد و شیخ ابواسحاق هم دستور ورود او به دربار را داد. او از همان زمان مشغول به دیوانی (نویسندگی) شد و این شغل خود را در زمان پادشاهان دیگر هم حفظ کرد. بنابراین در زندگینامه حافظ شیرازی باید این را بگوییم که درآمد او از سرودن شعر و شاعری نبود، بلکه از نویسندگی درآمد کسب میکرد.
ازدواج حافظ شیرازی
یکی از جالبترین اتفاقات زندگینامه حافظ شیرازی مربوط به سن 20 یا 21 سالگی اوست که عاشق دختری زیبا و شیرین زبان به نام شاخه نبات میشود که 14 سال سن داشت. او در آن زمان در نانوایی مشغول به کار بود و نان را به مناطق ثروتمندنشین میرساند. وقتی اولین بار شاخه نبات را دید، مسحور زیبایی و کمالات او شد. حتی برای وصال یار، 40 شبانهروز در آرامگاه بابا کوی شب زندهداری و دعا کرد.حافظ و شاخه نبات در سالهای 744 تا 745 هجری قمری که همزمان با پادشاهی ابواسحاق بود، ازدواج کردند. حاصل ازدواج آنها هم یک فرزند بود. برخی منابع میگویند حافظ هیچ نامی از همسر خود نبرده، فقط در اشعارش کلمه شاخه نبات و نسرین بارها به کار رفته که میتوان حدس زد یکی از اینها نام همسرش بود.
مرگ همسر و فرزند حافظ شیرازی
حافظ به قدری به همسر خود علاقه داشت که حتی بعد از فوت او، مجدد ازدواج نکرد. همسر او در یکی از مسافرتهایی که داشت، فوت کرد و همین موضوع باعث شد حافظ از محل دفن او اطلاعی نداشته باشد. فرزند حافظ هم درست در جوانی بود که راهی هند شد و در همان سفر از دنیا رفت. البته برخی منابع میگویند حافظ 2 فرزند داشت که فرزند دیگرش هم در سن 7 سالگی جان خود را از دست داد.
زندگی عرفانی حافظ شیرازی
اگر بخواهیم به دنبال نقطه عطفی در زندگینامه حافظ شیرازی باشیم، بدون شک باید به سراغ بعد عرفانی زندگی او برویم. این بعد از زندگی حافظ مربوط به ملاقات او با عطار است که بعد از ازدواجش صورت گرفت. حتی در برخی از اشعارش میتوان دید که تا پایان عمر از عطار به عنوان استاد و مراد خود یاد میکرد. اگر بدانید مولوی کیست و زندگینامه این شاعر قرن 7 را بخوانید، متوجه میشوید که دیدار با شمس هم نقطه عطفی برای مولانا بود.
یکی از حقایق عجیب و جالب زندگینامه حافظ شیرازی این است که او در سن 60 سالگی، یک دایره به دور خود کشیده بود و به مدت 40 شبانهروز در آن زندگی میکرد. برای چنین تمرین روحی آن هم در همچین سن و سالی باید قدرت ذهنی و جسمی قوی داشت. درست در صبح چهلمین روز بود که نزد استاد خود، عطار رفت و او به حافظ یک جام نوشیدنی داد که با نوشیدن آن، به درک جدیدی از خداوند رسید.
بیش از نیمی از غزلیات حافظ در سن 60 سالگی تا پایان عمر او سروده شدند. به همین دلیل بیشتر اشعار او موضوعات عرفانی داشتند. حتی در خلاصه زندگی نامه حافظ برای کودکان هم باید به این بعد عرفانی با زبان ساده اشاره کرد تا بچههای ایران زمین اطلاعات بیشتری از این شاعر بزرگ و منشا شعرهایی که سروده، داشته باشند. با مطالعه زندگینامه سهراب سپهری میتوان فهمید که این شاعر هم درست مانند حافظ، اشعار خود را با نگاهی عرفانی، توجه به طبیعت و عناصر طبیعی و زبان ساده و ملموس مینوشت.
زندگی سیاسی حافظ شیرازی
وقتی درباره زندگینامه حافظ صحبت میکنیم، احتمالا عشق و عرفان از اولین موضوعاتی هستند که به ذهن میآیند، اما او اتفاقات سیاسی ناخوشایندی را هم تجربه کرده است. ورود حافظ در سنین 20 تا 30 سالگی به دربار شیخ ابواسحاق باعث شد او شهرت زیادی پیدا کند. او در سن 33 سالگی بود که بعد از حمله امیر مبارزالدین به شیراز متوجه فرار ابواسحاق شد. وقتی مدتی بعد ابواسحاق را کشتند، حافظ به شدت تحتتأثیر قرار گرفت.
حافظ در زمان امیر مبارزالدین، جایگاه خود را در دربار از دست داد، اما درست بعد از 5 سال و در سن 38 سالگی بود که شاه شجاع، پدر خود یعنی امیر مبارزالدین را زندانی کرد. همین موضوع باعث شد حافظ بار دیگر به منصب خود بازگردد. بعد از مدتی رابطه حافظ با شاه شجاع تیره و تار شد و در سن 48 سالگی برای حفظ جان خود به اصفهان فرار کرد. البته شاه شجاع با دعوت از حافظ، او را در سن 52 سالگی به شیراز بازگرداند
مهمترین اثر حافظ شیرازی
تا اینجا فهمیدیم که حافظ کیست و از بدو تولد تا زمان ازدواج این شاعر چگونه گذشت. اگر در حال تحقیق در مورد زندگی نامه حافظ هستید، باید اثر شاهکار او را هم بیشتر بشناسید. دیوان حافظ به عنوان مهمترین اثر این شاعر شامل 500 غزل، 42 رباعی و چندین قصیده است که در 50 سال سروده شدند و این کتاب بیش از 400 بار به زبان فارسی و زبانهای دیگر به چاپ رسید.
ویژگیهای اشعار حافظ شیرازی
اگر زندگینامه احمد شاملو را بخوانید، متوجه میشوید که اشعار این شاعر معاصر تا چه اندازه به اشعار حافظ شباهت دارند؛ زیرا هر 2 از قدرت کلام استفاده میکردند، نگاهی اجتماعی و انسانی داشتند و الهامبخش بودند. مهمترین ویژگیهایی که باعث تمایز اشعار حافظ نسبت به سایر شاعران شدند و آثار او را جاودانه کردند، عبارتند از:
- دارای ایهام و ابهام: حافظ، شعرهای خود را با کلمات و عباراتی ایهامدار میسرود. به همین دلیل برای خواننده و شنونده رمزآلود و جذاب به نظر میرسد.
- لحن مناسب در آغاز شعرها: بخشی از غزل که هر مخاطبی را بعد از خواندن به فکر فرو میبرد، بخش آغازین آن است. حافظ با توجه به مضمون شعرهای خود، آنها را با لحن حماسی، شورآفرین، رندانه، طنزآمیز یا حتی حسرتبار و اندوهگین شروع میکند.
- استفاده از نمادها و سمبلها: به دلیل نمادها و سمبلهایی که حافظ در اشعار خود استفاده میکند، این شعرها شبیه آینهای میشوند که ویژگیهای مخاطبان خود را نمایش میدهند.
- زبان رندانه: حافظ اشعار خود را با تکیه بر طنز، سروده و در عین ظرافت، ناگفتههای خود را به صورت نیش و کنایه بیان میکند.
زبان ساده و قابل فهم برای مخاطبان مختلف: اشعار حافظ حتی برای کودکان هم آموزنده هستند؛ زیرا درست مانند انواع کتاب ادبیات کودکان، ارزشهای انسانی و فرهنگی را با زبان ساده منتقل میکنند.
علت مرگ حافظ شیرازی و محل دفن وی
در آخرین بخش از بیوگرافی حافظ نوبت به فوت و محل دفن این شاعر میرسد. او به جز سفر کوتاهی به یزد و سفر نیمه تمامی به بندر هرمز، بیشتر روزهای عمر خود را در شیراز سپری کرد. در نهایت در سال 792 هجری قمری بود که این شاعر بزرگ، دار فانی را وداع گفت.
روایتهای مختلفی درباره این بخش از زندگینامه حافظ شیرازی وجود دارند، اما هیچ یک از آنها تایید نشدند. طبق گفته برخی منابع، حافظ به مرگ طبیعی و به دلیل بیماری یا ضعف ناشی از کهولت سن فوت کرد. در نهایت او را در گلگشت مصلی، حافظیه امروزی که منطقهای زیبا، باصفا و پر از گل بود و حافظ هم علاقه زیادی به آن داشت، به خاک سپردند.
روایت عجیبی که در زندگینامه حافظ شیرازی وجود دارد، مربوط به زمان دفن او میشود. وقتی پیکر این شاعر بزرگ را تشییع میکردند، عدهای متعصب به دلیل ذکر اسامی می، مطرب و ساقی معتقد بودند که نباید او را به شیوه مسلمانان دفن کنند. اختلاف نظر میان این افراد و باقی افراد حاضر باعث شد تصمیم بگیرند تفالی به دیوان حافظ بزنند و داوری این موضوع را به خود او بسپرند که این شعر آمد:
قدم دریغ مدار ز جنازه حافظ
که گرچه غرق گناه است، میرود به بهشت
هنوز هم آرامگاه حافظ شیرازی با نام حافظیه، فضایی آکنده از زیباییها و عطر گل است که گردشگران داخلی و خارجی زیادی از آن بازدید میکنند. چاپ نمایی از آرامگاه حافظ روی پولهای 1000 ریالی از سال 1341 شمسی تا سال 1358 شمسی و سکههای 5 ریالی برنز از سال 1371 شمسی تا سال 1378 شمسی نشاندهنده ارزش والا این شاعر میان ایرانیان هستند. همچنین در سال 1400 برای نخستین بار، جایزه ادبی حافظ (جشنواره ملی شعر قرآنی) به عنوان یکی از جایزه های ادبی ایران برگزار شد.
سخن پایانی
در این مقاله، زندگینامه حافظ شیرازی را از بدو تولد تا زمان مرگ بررسی کردیم. حافظ یک شاعر ساده نبود، بلکه در شعرهای خود، حقیقت زندگی را با بیانی ساده و دوستداشتنی بیان میکرد. به گونهای که حتی بعد از گذشت قرنهای زیاد، خواندن این شعرها حس تازگی را برای مخاطب به همراه دارد. از آنجایی که حافظ اسطورهای ایرانی است که نقش مهمی در فرهنگ و ادبیات کشورمان دارد، مطالعه زندگینامه حافظ شیرازی برای کودکان هم بسیار مهم است. شما میتوانید برای بیان زندگینامه حافظ به زبان ساده که برای کودکان هم قابل درک باشد، از همین مقاله کمک بگیرید و برای آشنایی با سایر اسطورههای ایران و جهان، کتابهای انتشارات هفت و نیم، ناشر تخصصی کتابهای کودک و نوجوان را تهیه کنید..
