ارسطو، یکی از بزرگترین فیلسوفان و دانشمندان یونان باستان و از شخصیت‌های مهم در تاریخ فلسفه است. اما صاحب این نام آشنا، ارسطو کیست و چه چیزی درباره او می‌دانیم؟ ارسطو به دلیل مجموعه گسترده‌ای از آثار فلسفی، علمی، اخلاقی و سیاسی که نوشته و تأثیر زیادی که بر تاریخ تفکر انسانی گذاشته، معروف است. همچنین ما را او به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران علم منطق می‌شناسیم که نظریات و آموزه‌های مهمی را در این زمینه ارائه کرده است. نظریات ارسطو در زمینه منطق و علوم طبیعی همچنان مورد بحث و بررسی فیلسوفان و دانشمندان معاصر قرار می‌گیرند و به‌طور کل، او به‌عنوان یکی از مهم‌ترین فیلسوفان در تاریخ، تاثیر زیادی در توسعه منطق داشته است.
با توجه به دلایلی که بالاتر ذکر کردیم و تاثیرات قابل‌توجه ارسطو بر جنبه‌های مهم و حائز اهمیت، شناخت او برای ما بسیار ارزشمند است، بنابراین در این مطلب از انتشارات هفت‌ونیم به سراغ پاسخ سوال ارسطو کیست و تاریخ و زندگی نامه او می‌رویم.
زندگی نامه ارسطو
او در سال ۳۸۴ پیش از میلاد در شهر استاگیرا (استاگیره)، یک شهر کوچک در بخش مرکزی یونان متولد شد. پدر ارسطو نیکوماخوس، یک داور در دادگاه بود و مادرش فایستیس از خانواده‌ای آشوری بود. در سن ۱۷ سالگی، ارسطو به آتن، پایتخت یونان رفت و در آکادمی افلاطون، مدرسه فلسفی معروف آکادمیکس، به تعلیم و تربیت فلسفه پرداخت. ارسطو برای حدود ۲۰ سال، دانش‌آموز افلاطون بود، تا زمانی که پس از مرگ او در سال ۳۴۷ پیش از میلاد، از آکادمی خارج شد. پس از ترک آکادمی، ارسطو به شهر اسکیا انتقال یافت و در آن‌جا مدرسه خود را تاسیس کرد. او در این دوران بسیاری از آثار خود را نوشت که شامل موضوعات مختلفی از جمله فلسفه، علوم طبیعی، سیاست و اخلاق بود.
سرانجام ارسطو به آتن بازگشت؛ او در آن‌جا با سمت مشاور سلطنتی به اسکندر مقدونی خدمت می‌کرد. ارسطو در سن ۶۲ سالگی در سال ۳۲۲ پیش از میلاد درگذشت، اما آوازه ارسطو به‌عنوان یکی از بزرگترین فیلسوفان و دانشمندان تاریخ، همچنان زنده است و آثار او مورد بحث قرار می‌گیرد.
معلم اول کیست؟
اما معلم اول یا ارسطو کیست؟ دلیل این نام مستعار چیست؟
عنوان “معلم اول” در دوران‌های مختلف و توسط افراد مختلف به ارسطو نسبت داده شده است. این عنوان، بیانگر جایگاه رفیع ارسطو در تاریخ علم و فلسفه و نقش او در آموزش و پرورش بشریت است. در ادامه به دلایل انتخاب این نام می‌پردازیم.
ارسطو اولین کسی بود که علوم مختلف را به طور منظم و مدون تدوین کرد و در قالب کتاب‌هایی به نگارش درآورد. پیش از او، اطلاعات به صورت پراکنده و شفاهی منتقل می‌شدند. او بنیان‌گذار فلسفه مشایی است که به فلسفه ارسطویی نیز معروف است؛ این فلسفه در طول تاریخ، به ویژه در قرون وسطی، نفوذ و تاثیر فراوانی بر اندیشه بشر داشته است. همچنین ارسطو در زمینه‌های مختلف فلسفه، علم، و سیاست صاحب نظر بود و آثاری ماندگار در این زمینه‌ها خلق کرد. تسلط او بر علوم مختلف، ارسطو را به عنوان یک آموزگار و مرجع بزرگ در میان مردم زمان خود و نسل‌های بعد مطرح کرد.
منطق ارسطو
منطق ارسطو به‌عنوان یکی از اصولی‌ترین و مهم‌ترین بخش‌های فلسفه او شناخته می‌شود. ارسطو در این زمینه نظریاتی ارائه کرده است که تاثیرگذار و بسیار مهم بوده‌اند. او با طرح مباحثی مانند مقوله استدلال و قوانین استنتاج، کمک بزرگی به توسعه منطق کرده است. این نظام منطقی که ارسطو ارائه داده، تا به امروز بسیاری از مباحث و تئوری‌های منطقی را تحت تاثیر قرار داده و به توسعه علم منطق کمک فراوانی کرده است. به همین دلیل، منطق ارسطو به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران و پیشگامان منطق، جزء بخش‌های بسیار مهم و اساسی از آثار و میراث فلسفی او محسوب می‌شود. در زمان ارسطو، منطق به معنای مطالعه استدلال‌های صحیح و نادرست بود. در حقیقت ارسطو منطق را به سه بخش تقسیم کرده است:
- منطق طبیعی
- منطق انتقالی
- منطق انتقادی
منطق طبیعی
منطق طبیعی ارسطو، مجموعه‌ای از استدلال‌ها و قوانین منطقی است که ارسطو برای توجیه و تفسیر پدیده‌های طبیعی به کار می‌برد. در واقع، ارسطو از منطق برای بررسی و توضیح دقیق رفتارهای طبیعت استفاده می‌کند. این نوع منطق با بررسی دقیق پدیده‌های طبیعی، از جمله حرکت و سکون، فرآیندهای تغییر و تحول و قوانینی که پشت این پدیده‌ها قرار دارد، سعی در فهم عمیق‌تری از ساختار و عملکرد دنیای طبیعی دارد. منطق طبیعی ارسطو به اصول و قوانینی می‌پردازد که بر اساس آن‌ها می‌توان پدیده‌های طبیعی را توضیح داد و پیش‌بینی کرد. این منطق با استفاده از استدلال‌های منطقی و استنتاج‌های قوی، به ما کمک می‌کند تا به نتایج علمی و صحیحی در مورد عملکرد طبیعت دست یابیم.
منطق انتقالی ارسطو
منطق انتقالی ارسطو در واقع مربوط به انتقال مسائل و مفاهیم از یک مرحله به مرحله دیگر است. به زبان ساده، این نوع منطق به ما کمک می‌کند که از یک استدلال یا ادعا، به استدلال یا ادعاهای دیگر و به نتایج جدیدی برسیم. به عبارت دیگر، منطق انتقالی به ما کمک می‌کند که از یک دیدگاه یا فرضیه به دیدگاه یا فرضیه دیگری برسیم و درک بهتری از مسئله پیدا کنیم. این نوع منطق در فلسفه، علوم و حتی در زندگی روزمره ما بسیار کاربرد دارد و به ما کمک می‌کند تا به نتایج تازه‌ای دست یابیم.
منطق انتقادی
منطق انتقادی ارسطو یک روش تحلیلی است که برای ارزیابی و بررسی دقیق دیدگاه‌ها و استدلال‌ها استفاده می‌شود. این نوع منطق به ما کمک می‌کند تا با انتقاد کردن از دیدگاه‌ها و ادعاها، به درک عمیق‌تری از موضوعات برسیم. منطق انتقادی ارسطو از استدلال‌های منطقی برای بررسی ادعاها، تجزیه و تحلیل استدلال‌ها و ارزیابی ابهامات و نقاط ضعف آن‌ها استفاده می‌کند. همچنین به ما می‌گوید که چگونه باید استدلال‌ها را به چالش بکشیم، اطلاعات را تحلیل کنیم و به نتیجه‌گیری‌های درست و قابل‌اعتماد برسیم. در واقع، منطق انتقادی ارسطو به ما کمک می‌کند تا بهترین تصمیم‌ها را بگیریم و دیدگاه‌های خود را به طور منطقی و اصولی توجیه کنیم.
آثار ارسطو
در این بخش از مطلب ارسطو کیست به آثار او می‌پردازیم. آثار ارسطو نیز مانند اقیانوس گسترده‌ی علم و دانش او بسیار وسیع و متنوع هستند و تقریبا تمام علوم شناخته‌شده در زمان او را در بر می‌گیرند. حالا که تا حدود زیادی پاسخ سوال ارسطو کیست را گرفتیم، زمان کنجکاوی در میان آثار این فیلسوف بلندآوازه فرا رسیده است. تعداد دقیق آثار ارسطو مشخص نیست و بین ۳۸ تا ۴۰۰ عنوان ذکر شده است؛ بسیاری از این آثار هم به صورت ناقص یا به شکل جزوات درسی باقی مانده‌اند. به طور کلی، آثار ارسطو را می‌توان به دو دسته منطقی و غیرمنطقی تقسیم کرد.
آثار منطقی
منطق ارسطو به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم فلسفه او شناخته می‌شود. در آثار منطقی او در مورد استدلال و استنتاج، بررسی انواع گزاره‌ها و اصول منطقی و روش‌های استدلال بحث شده است. منطق ارسطو علاوه بر این، مفاهیمی مانند نقص و تکمیل و دسته‌بندی اقلام منطقی را مورد بررسی قرار داده است. این آثار در تاریخ منطق بسیار مهم بوده و به شکل گسترده‌ای در آموزش‌های فلسفی و منطقی مورد استفاده قرار گرفته‌‌اند. تعدادی از این آثار عبارت‌اند از:
- ارغنون
- مقولات
- عبارت
- قیاس
- برهان
- جدل
- سفسطه
آثار غیرمنطقی ارسطو
آثار غیرمنطقی ارسطو شامل مجموعه‌ای از آثار فلسفی، علمی و ادبی است که منطق به عنوان بخشی از آن‌ها محسوب نمی‌شود. این آثار نشان از گستردگی تفکر و عمق فلسفی ارسطو دارند و نقش به‌سزایی در تأثیرگذاری بر تاریخچه تفکر و ادبی جهان داشته‌اند. مسائلی که در آثار غیرمنطقی ارسطو مطرح می‌شوند، به وسیله دیدگاه‌های فلسفی، اخلاقی و علمی به بررسی مسائل مختلف انسانی و جهانی می‌پردازند. این آثار به‌عنوان یک منبع ارزشمند برای درک فلسفه و ارتباطات انسانی به شمار می‌روند و نشان‌دهنده عمق و تنوع تفکر ارسطو هستند. تعدادی از این آثار عبارت‌اند از:
- متافیزیک
- فیزیک
- درباره نفس
- اخلاق نیکوماخوسی
- سیاست
- بوطیقا
- خطابه
علاوه بر این دو دسته‌ی کلی، ارسطو آثار دیگری در زمینه‌های مختلف زیست‌شناسی، نجوم، روانشناسی و اقتصاد نیز در میان لیست آثارش دارد. در صورت علاقه به مباحث ذکرشده توسط این فیلسوف بزرگ و برای این که بدانید ارسطو کیست پیشنهاد میکنیم به سراغ مطالعه این آثار بروید.
تعدادی از سخنان ارسطو
در این بخش از مطلب، بعد از گذر از کنجکاوی درباره زندگی نامه ارسطو، منطق و آثار ارسطو، برای شناخت بیشتر در راستای سوال ارسطو کیست به سراغ چند سخن کوتاه از ارسطو می‌رویم. سخنان کوتاهی که در میان آثار او دریچه‌ای برای ورود به منطق و فلسفه و تفکر ارسطو هستند.
منطق ابزاری برای رسیدن به حقیقت است
منطق، ابزاری برای تفکر صحیح و استدلال درست است. ارسطو معتقد بود که با استفاده از منطق می‌توانیم به حقیقت دست پیدا کنیم. او منطق را به عنوان “علم استدلال” تعریف می‌کرد و معتقد بود که برای رسیدن به شکل درست دانش، لازم است که از قواعد منطق پیروی کنیم.
منطق به‌عنوان یک علم و ابزار فکری به انسان کمک می‌کند تا به حقیقت‌ها پی ببرد. این ابزار با استفاده از قوانین و قواعدی که بر مبنای استدلال و دلیل قائل می‌شود، ذهن انسان را از ابهامات و انحرافات پاکسازی می‌کند و به افراد کمک می‌کند تا به صورت منطقی و منظم به نتایج واقعی و درست برسند.
فضیلت، میانه‌روی در رذایل است
این جمله از ارسطو نشان دهنده اهمیت تعادل و میانه‌روی در رفتارها و اخلاق انسان است. “فضیلت” به معنای خوبی‌ها و کیفیت‌های اخلاقی است که انسان را به سوی بالاترین وضعیت اخلاقی و روحی هدایت می‌کند. “میانه‌روی” اشاره به اجتناب از افراط و تفریط دارد و به معنای یافتن میانه‌ای است که بین دو قطب افراط و تفریط قرار دارد. “رذایل” به رفتارها و عادت‌های ناپسند و ناشایست اشاره دارد، بنابراین، این جمله به این معناست که برای دستیابی به فضیلت و خوبی‌های اخلاقی، انسان باید از افراط و تفریط در رفتارها پرهیز کرده و مسیر میانه‌روی را انتخاب کند. در این میانه‌روی، انسان از رذایل دوری می‌کند و به سمت تعادل و رشد اخلاقی پیش می‌رود.
عدالت، دادنِ حقِ هر کس به اوست
ارسطو معتقد بود که عدالت، اساس جامعه‌ی خوب است. او به دو نوع عدالت قائل بود: عدالت توزیعی و عدالت تصحیحی. عدالت توزیعی به نحوه‌ی توزیع ثروت و قدرت در جامعه می‌پردازد، در حالی که عدالت تصحیحی به حل اختلافات بین افراد می‌پردازد.
عدالت توزیعی
عدالت توزیعی ارسطو به این معنا است که در یک جامعه، منابع و ثروت باید به اندازه‌ای توزیع شوند که هر فرد بر اساس نیازها و توانایی‌هایش به آن‌ها دسترسی داشته باشد. به عبارت ساده‌تر، این اصل می‌گوید که همه افراد باید عادلانه به منابع و فرصت‌های زندگی دسترسی داشته باشند، بدون این که کسی مورد تبعیض قرار بگیرد یا توزیع ثروت به صورت ناعادلانه به یک گروه خاص متمرکز شود.
عدالت تصحیحی
عدالت تصحیحی ارسطو به این معنا است که در یک جامعه، افراد باید بر اساس رفتارها و اعمالشان پاداش یا مجازات بگیرند. به عبارت ساده‌تر، این اصل می‌گوید که هر فرد باید به نسبت اعمال خود مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد و در صورت لزوم، پاداش یا مجازات برای او در نظر گرفته شود. این نوع عدالت معتقد است که همه افراد باید به شکل برابر پاسخگوی اعمال و انتخاب‌های خود باشند و هیچ کس نباید از مسئولیت خود فرار کند.
سخن پایانی
در این مطلب از انتشارات هفت‌ونیم نیز دوباره از شخصی تاثیرگذار و جاودانه گفتیم و بیوگرافی ارسطو را بررسی کردیم. نسل بشر پاسخ بسیاری از سوالات و ابهاماتش را مدیون افرادی مانند ارسطوست. آشنایی با انسان‌های تاثیرگذاری که ردپای آن‌ها در تاریخ جاودانه شده می‌تواند ما را به کوشش در ادامه‌ی مسیر آن‌ها علاقه‌مند کند. هدف ما در هفت‌ونیم این است که بتوانیم با انتشار کتاب‌های خوب، نقطه شروعی برای برداشتن اولین قدم‌های این شناخت و آشنایی باشیم. امیدواریم در این مطلب توانسته باشیم پاسخی برای سوال ارسطو کیست را در اختیار شما بگذاریم و مشتاق خواندن آثار این فیلسوف شده باشید. اگر خواندن این مقاله برای شما لذت‌بخش بوده پیشنهاد میکنیم زندگینامه فیثاغورث را هم مطالعه کنید.
