در دوران کودکی، ذهن انسان مانند زمین حاصلخیزی است که آماده کاشت بذرهای دانایی و خلاقیت است. از فواید مطالعه برای کودکان، در دست داشتن کلیدی طلایی برای گشودن قفل این گنجینه نهفته و یاری رساندن به شکوفایی استعدادهای بی‌نظیر آن‌هاست. با ورق زدن کتاب‌ها، دریچه‌ای نو به سوی دنیایی از علوم، تخیلات و تجربیات به روی کودکان باز می‌شود و گامی دیگر در مسیر رشد و تعالی برمی‌دارند.
در این مقاله از انتشارات هفت‌‌ونیم، سفری به دنیای شگفت‌انگیز فواید مطالعه برای کودکان داریم و با بررسی ابعاد مختلف فواید مطالعه، دریچه‌ای نو برای تاکید بر اهمیت این امر مهم و تشویق کودکان به کتاب خواندن در دوران طلایی کودکی می‌گشاییم. با پرورش خلاقیت و قوه تخیل در کودکان، به آن‌ها کمک می‌کنیم تا به انسان‌هایی خلاق، نوآور، توانمند و شاد تبدیل شوند. این هدیه‌ای ارزشمند از فواید کتاب برای کودکان است که می‌توانیم به آینده آن‌ها تقدیم کنیم.
کتاب خواندن برای کودکان
فواید مطالعه برای کودکان فراتر از صرف خواندن کلمات و جملات است. این فرآیند، ماجراجویی در دنیای دانش، تخیل و خلاقیت است که فواید بی‌شماری برای رشد و تعالی آن‌ها به ارمغان می‌آورد. برخلاف دیگر دوستان که ممکن است گاه از ما دور شوند یا تغییر کنند، کتاب همیشه در کنار ماست. ما می‌توانیم در هر زمان و هر مکانی به سراغ آن برویم و از دنیای پرماجرا و دانایی آن لذت ببریم. این یار مهربان می‌تواند از کودکی در کنار و همنشین ما باشد.
فواید کتاب و کتابخوانی برای کودکان چیست؟
فواید مطالعه برای کودکان گستره‌ای وسیع و عمیق را شامل می‌شود که در اینجا به ۱۰ مورد از مهم‌ترین فواید کتاب خواندن برای آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- تقویت مهارت‌های زبانی و سواد
- پرورش خلاقیت و قوه تخیل
- افزایش دانش و اطلاعات عمومی
- تقویت حافظه و تمرکز
- پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی
- ارتقاء مهارت‌های اجتماعی و عاطفی
- ایجاد سرگرمی و لذت
- پرورش حس کنجکاوی و پرسشگری
- تقویت اعتمادبه‌نفس و عزت نفس
- ایجاد یک عادت مثبت و ماندگار
تقویت مهارت‌های زبانی و سواد
مهارت‌های زبانی، توانایی درک و استفاده از زبان به شیوه‌ای موثر برای برقراری ارتباط، یادگیری و بیان افکار و ایده‌ها هستند. در واقع این مهارت از جمله فواید مطالعه برای کودکان است که موجب تقویت گروهی از مهارت‌های نرم و ارتباط موثر می‌شود. این مهارت‌ها شامل چهار زیرمجموعه اصلی می‌شوند که عبارتند از:
- مهارت خواندن
- مهارت نوشتن
- مهارت صحبت کردن
- مهارت شنیدن
مهارت‌های زبانی نقشی اساسی در زندگی انسان ایفا می‌کنند و در زمینه‌های مختلفی از جمله تحصیل، شغل، روابط اجتماعی و زندگی شخصی اهمیت دارند. مطالعه کودکان را با انبوهی از واژگان جدید، ساختارهای گرامری و سبک‌های نگارش متنوع آشنا می‌کند. این مسئله به پربار شدن دایره لغات، افزایش تسلط بر زبان و در نهایت، ارتقاء یا بهبود مهارت‌های ذکرشده منجر می‌شود.
پرورش خلاقیت و قوه تخیل
چرا باید کتاب بخوانیم؟ یکی از مهم‌ترین دلایل، افزایش قدرت تخیل است. قوه تخیل، مانند بال پرواز است که کودکان را به سوی دنیای بی‌حد و حصر ایده‌ها و افکار جدید می‌برد. این بال‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا به چارچوب‌های ذهنی محدود نباشند، رها از واقعیت‌های روزمره پرواز کنند و در دنیایی از خلاقیت و نوآوری غوطه‌ور شوند. رویش این بال‌ها و رهایی فکر و اندیشه کودک در سنین ابتدایی از فواید مطالعه برای کودکان است که در انتخاب مسیر زندگی آن‌ها تاثیری غیرقابل انکار دارد.
داستان‌ها و شخصیت‌های کتاب، دنیایی سرشار از تخیل و خلاقیت را پیش روی کودکان می‌گذارد. آن‌ها با تصور قرارگیری در فضاهای گوناگون، یاد می‌گیرند که از زاویه دیدهای متفاوتی به جهان بنگرند، ایده‌های نو خلق کنند و به حل مسائل به شیوه‌های خلاقانه بپردازند. این مسئله از دیگر فواید کتاب و کتابخوانی برای کودکان است که همواره باید در راستای پرورش آن کوشید.
افزایش دانش و اطلاعات عمومی
دوران کودکی را می‌توان به سرزمین عجایب تشبیه کرد که در آن ذهن کودکان مانند اسفنجی آماده‌ی جذب اطلاعات، دانش و یادگیری است. آن‌ها با کنجکاوی و اشتیاق وصف‌ناپذیری به دنبال کشف حقایق و رمز و رازهای جهان اطراف خود هستند. افزایش دانش و اطلاعات عمومی در این دوران، نقشی اساسی در رشد و تعالی کودکان ایفا می‌کند و آن‌ها را برای موفقیت در زندگی آینده آماده می‌سازد.
از مهم‌ترین راه‌های افزایش دانش و اطلاعات عمومی در کودکان، مطالعه است. مطالعه کتاب‌های داستانی، کتاب ادبیات کودک، کتاب‌های علمی، کتاب داستان فانتزی، تاریخی و جغرافیایی به کودکان کمک می‌کند تا با موضوعات مختلف آشنا شوند، دایره لغات خود را گسترش دهند و درک عمیق‌تری از جهان واقعی پیدا کنند، این موارد همگی از فواید مطالعه برای کودکان و همنشینی با یار مهربان است.
تقویت حافظه و تمرکز
از دیگر فواید مطالعه برای کودکان در سنین ابتدایی تا بزرگسالی تقویت حافظه و تمرکز است. تقویت حافظه در کودکان، به معنای افزایش توانایی آن‌ها در به خاطر سپردن اطلاعات، اعم از اطلاعات دیداری، شنیداری و مفهومی است. تقویت تمرکز نیز به معنای افزایش توانایی کودکان در متمرکز شدن روی یک موضوع خاص برای مدت زمان مشخصی است که از مهارت‌های ضروری برای شروع مسیر یادگیری مهارت‌هاست و عدم وجود آن از اختلال‌های پررنگ و شایع این روزها در کودکان محسوب می‌شود. بهره‌مندی یا تقویت این دو فاکتور تاثیرات مهمی در امور مختلف دارد، به طور مثال:
- یادگیری بهتر مطالب آموزشی و دروس
- یادسپاری امور مهم و ضروری
- دست‌یابی به موفقیت در جنبه‌های مختلف
- حضور و مشارکت در فعالیت‌های گوناگون
اما به سراغ پیشنهادی برای تقویت حافظه و تمرکز برویم!
یکی از عمده فواید مطالعه برای کودکان به چالش کشیدن مغز است که منجر به تقویت حافظه و تمرکز در کودکان می‌شود. کودکان با به خاطر سپردن شخصیت‌ها، وقایع و جزئیات داستان، روایت یا موضوع کتاب، قدرت حافظه خود را ارتقاء می‌دهند و یاد می‌گیرند که برای مدت زمان طولانی‌تر روی یک مسئله تمرکز کنند.
پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی
مهارت تفکر انتقادی، توانایی تحلیل اطلاعات، ارزیابی ایده‌ها، استدلال منطقی و تصمیم‌گیری درست است. این مهارت‌ها به کودکان کمک می‌کنند تا زندگی متفکرانه‌تری داشته باشند و احتمال و درصد خطا را در جنبه‌های گوناگون کاهش دهند. از جمله فواید مطالعه برای کودکان شروع یادگیری مسیر پرپیچ و خم و همیشگی تفکر انتقادی است. بهره‌مندی فواید کتاب برای کودکان در تفکر انتقادی، قدرتی است که به کودکان کمک می‌کند تا:
- اطلاعات درست و غلط را از هم تشخیص دهند.
- در برابر تبلیغات و اطلاعات گمراه‌کننده هوشیار باشند.
- به طور مستقل فکر کنند و ایده‌های خود را ارائه دهند.
- مسائل را به طور خلاقانه حل کنند.
- تصمیمات درست و منطقی در زندگی خود بگیرند.
یا به عبارتی فواید کتابخوانی به زبان کودکانه را می‌توان این‌گونه بیان کرد؛ مطالعه باعث می‌شود مثل یک کارگاه، باهوش باشند، مثل یک یک مورچه، کنجکاو باشند، مثل یک خرس، قوی باشند، مثل یک روباه، زیرک باشند و در نهایت عقابی تیزبین باشند که هیچ‌چیز از دید آن‌ها پنهان نمی‌ماند.
ارتقاء مهارت‌های اجتماعی و عاطفی
مهارت‌های اجتماعی و عاطفی مجموعه‌ای از توانایی‌ها هستند که به افراد کمک می‌کنند تا احساسات خود را به طور صحیح بشناسند، درک کنند و آن‌ها را به شکلی درست و موثر بیان کنند، همچنین ارتقاء این مهارت‌ها به معنای بهبود ابراز و به کارگیری آن‌ها در کودکی است. علاوه بر شناخت احساسات خود، این احساسات باید به شکل متقابل در برخورد با دیگران نیز درک شوند تا به شکل‌گیری ارتباطات موثر و آغاز روابط در سال‌های کودکی کمک کند.
اما ارتقاء این مهارت‌ها چگونه امکان پذیر است؟
در پاسخی کوتاه می‌توان گفت از دیگر فواید مطالعه برای کودکان ارتقاء مهارت‌های اجتماعی و عاطفی آن‌ها است!
مطالعه داستان‌ها و تجربیات شخصیت‌های مختلف، به کودکان کمک می‌کند تا احساسات و افکار دیگران را بهتر درک کنند و با آن‌ها همدلی بیشتری داشته باشند. این امر به ارتقاء مهارت‌های اجتماعی و عاطفی کودکان و در نهایت به ساختن انسان‌هایی با روابطی سالم‌تر و پایدارتر کمک قابل‌توجهی می‌کند.
ایجاد سرگرمی و لذت
بخش قابل‌توجهی از مراحل یادگیری، کشف و تجربه، در سنین کودکی از طریق بازی و سرگرمی شکل می‌گیرد. در مواقع بسیاری به کمک والدین و مربیان می‌توان این سرگرمی‌ها را به فرآیندی هدفمند تبدیل کرد. از فواید کتاب و کتابخوانی برای کودکان، امکان آمیخته کردن آن با بازی و سرگرمی و ایجاد بستری جذاب و دوست‌داشتنی برای آن‌هاست. فواید کتابخوانی به زبان کودکانه می‌تواند به شکل فرآیند بازی‌وارسازیِ (Gamification) یک کتاب داستان جذاب، خودش را نشان دهند و اثرگذاری و فواید مطالعه برای کودکان را چندین برابر کند.
همچنین مطالعه می‌تواند به عنوان یک سرگرمی لذت‌بخش و آرامش‌بخش برای کودکان باشد. غرق شدن در دنیای داستان‌ها، به آن‌ها کمک می‌کند تا از استرس و اضطراب روزمره رهایی یابند و لحظاتی شاد و خاطره‌انگیز را تجربه کنند. شاید به همین خاطر باشد که یک داستان جذاب در پایان روز می‌تواند شروع خوابی شیرین برای کودکان باشد.
پرورش حس کنجکاوی و پرسشگری
کنجکاوی، نیرویی محرک در وجود انسان است که او را به سمت کاوش در ناشناخته‌ها، پرسش و جست‌وجوی مداوم برای یافتن پاسخ‌ها و کسب دانش متمایل می‌کند. این حس مانند شعله‌ای در درون ماست که ما را به سوی عطش یادگیری، خلاقیت و نوآوری سوق می‌دهد تا شعله‌ور بماند. با پرورش حس کنجکاوی در کودکان، به آن‌ها فرصتی می‌دهیم تا به دنیایی پر از شگفتی و فرصت‌های یادگیری قدم بگذارند. این حس، کلیدی برای رسیدن به موفقیت و شادکامی در زندگی است.
مطالعه کتاب‌های علمی و داستانی، حس کنجکاوی و پرسشگری را در کودکان برمی‌انگیزد. آن‌ها با مطالعه در مورد موضوعات مختلف، تشنه یادگیری بیشتر می‌شوند و به دنبال کشف حقایق و رمز و رازهای جهان پیرامون خود می‌روند. همان‌طور که متوجه شدید پرورش آیندگانی کنجکاو و پرسشگر از دیگر فواید مطالعه برای کودکان است.
تقویت اعتمادبه‌نفس و عزت نفس
اعتمادبه‌نفس، باوری درونی است که به کودک می‌گوید توانایی انجام وظایف و مواجهه با چالش‌ها را دارد و می‌تواند در مواجهه با آن‌ها موفق باشد. این حس باعث می‌شود کودکان به مهارت‌ها و استعدادهای خود ایمان داشته باشند و بتوانند به اهدافشان برسند. کودکان دارای اعتمادبه‌نفس و عزت نفس، توانایی و قدرت بیشتری در تشخیص نقاط قوت و ضعف خود دارند، به همین دلیل به شکل موثرتری با موانع و مشکلات زندگی مقابله می‌کنند.
آشنایی و دوستی با کتاب و ارتباط گرفتن کودک با آن، اثرات مثبتی به همراه دارد و موجب تقویت اعتمادبه‌نفس و عزت نفس می‌شود؛ به عبارتی ارتقاء این دو ویژگی جذاب از دیگر فواید مطالعه برای کودکان است. آن‌ها با تجربه این حس موفقیت، انگیزه بیشتری برای یادگیری و تلاش پیدا می‌کنند و در مسیر رسیدن به اهداف خود گام‌های استوارتری برمی‌دارند.
ایجاد یک عادت مثبت و ماندگار
عادات مثبت و سازنده کلیدی برای گشودن درهای زندگی سالم و درست، موفقیت و شادکامی هستند. خو گرفتن با مطالعه و فواید کتاب خواندن عادات مثبتی هستند که با آغاز آن‌ها در سنین پایین و استمرار، می‌توانند نهادینه و ماندگار شوند. از اهمیت و دلایل ایجاد عادات مثبت در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- رشد و تعالی
- سلامتی
- موفقیت
- شادکامی
نهادینه کردن عادت مطالعه در دوران کودکی، فواید بی‌شماری برای آینده کودکان به ارمغان خواهد آورد. این عادت نه تنها زمینه‌ساز پیشرفت تحصیلی است، بلکه افراد را در جنبه‌های دیگر زندگی متمایز می‌کند. اما به یاد داشته باشید ایجاد عادات مثبت همیشه مستلزم صبوری و استمرار هستند و با هوشمندی می‌توان این مسیر را تسهیل کرد، به طور مثال کودکان از رفتار و گفتار بزرگسالان اطراف خود الگو می‌گیرند، بنابراین، برای ایجاد عادات مثبت در کودکان، ابتدا باید خودتان این عادات را در زندگی روزمره به کار ببندید.
سخن پایانی
در این مطلب از انتشارات کودک و نوجوان به 10 مورد از فواید مطالعه برای کودکان پرداختیم که تنها تعدادی از فواید همنشینی و ارتباط کودکان با کتاب و کتابخوانی هستند. در دنیای شلوغ و پرشتاب امروز که بسیاری از مواقع از اهمیت مطالعه برای کودکان غافل می‌شویم، چنین مطالبی یادآوری این مسئله تربیتی مهم و تاثیرگذار برای کودکان و آینده‌سازان این مرز و بوم خواهد بود. برای شروع مسیر کتابخوانی کودکان پیشنهاد ما پرفروش ترین کتاب های نوجوانان هستند.
