گالیلئو گالیله که اغلب از او به عنوان “پدر علم مدرن” یاد می‌شود، یک نابغه‌ی همه‌چیزدان بود که کارهای پیشگامانه‌ی او پایه و اساس انقلاب علمی قرن هفدهم را بنا نهاد. در تاریخ علم، نام دانشمندان و نوابغ زیادی را شنیده‌ایم، اما نام‌های کمی به اندازه‌ی گالیله طنین‌انداز شده است. دانشمند ایتالیایی، گالیلئو، در زمینه‌های مختلف و متنوعی از جمله نجوم، فیزیک، ریاضیات و فلسفه نظریاتی ارائه می‌داد و به تحقیق و مشارکت می‌پرداخت، اصلا به همین خاطر به او همه‌چیزدان یا Polymath می‌گفتند. ایده‌های نو و انقلابی او دیدگاه‌های تثبیت‌شده ارسطویی و بطلمیوسی را به چالش کشید و زمینه را برای عصر جدیدی از تحقیقات تجربی و استدلال علمی فراهم کرد. در این مقاله، به جنبه‌های مختلف زندگی گالیله، از زندگی شخصی او گرفته تا اختراعات گالیله، دستاوردها و رویدادهای پرفراز و نشیبی که سال‌های آخر زندگی‌اش با آن‌ها درگیر شد، خواهیم پرداخت.
بیوگرافی گالیله
گالیلئو دی وینچنزو بونایوتی دِ گالیلِی در ۱۵ فوریه ۱۵۶۴ در پیزا ایتالیا به دنیا آمد. گالیله، پسر وینچنزو گالیله، موسیقی‌دان نامدار ایتالیایی و جولیا آماناتی، از همان کودکی بسیار بااستعداد بود و زندگی‌ای را رقم زد که درک ما از کیهان را متحول کند. گالیلئو ۵ خواهر و برادر داشت و خانواده‌ای نسبتا پرجمعیت بودند، اما در کودکی از پدرش موسیقی را آموخت و حتی پایه‌ای از مفاهیم تجربی و ریاضی را از او یاد گرفت.
گالیله در اوایل جوانی به حضور در مجامع مذهبی علاقانه فراوانی داشت و می‌خواست در کلیسا بماند و کشیک شود، اما اصرار پدرش و بعد از آن، کنجکاوی سیری‌ناپذیر خودش او را به دانشگاه پیزا کشاند و در آنجا در رشته پزشکی تحصیل کرد. با این حال، اشتیاق واقعی او در علوم ریاضی بود. بنابراین برخلاف میل پدرش، او تمرکز خود را به ریاضیات و فلسفه طبیعی معطوف کرد تا جایی که در سال ۱۵۸۸ در همان دانشگاه، استاد ریاضیات شد. دانشگاه پادووای ایتالیا یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین دانشگاه‌های جهان است که حدود ۸۰۰ سال قدمت دارد. جالب است بدانید گالیله هم در این دانشگاه بود، در واقع سه سال بعد از دانشگاه پیزا به دانشگاه پادووا رفت و دروس هندسه، مکانیک و نجوم را تدریس کرد. گالیلئو تا سال ۱۶۱۰ در همین دانشگاه ماند و گفته می‌شود که بیشترین دستاوردها و اختراعات گالیله در همین دوره بوده است.
زندگی شخصی گالیله
در حالی که در زندگی حرفهای و آکادمیک گالیله همه چیز بسیار دقیق، واضح و مشخص بود، زندگی شخصی او تقریبا چالش‌های زیادی داشت. گالیله هرگز ازدواج نکرد و روابط او عمدتا خانوادگی بود. در حقیقت سال ۱۵۹۱ پدر گالیله از دنیا رفت و او سرپرستی برادر کوچکترش را بر عهده گرفت، همین باعث شد درگیر مسائل مالی و خانوادگی شود و چندان به فکر ازدواج نیفتد. البته او سه فرزند از مارینا گامبا داشت و وظایفش را در برابر مارینا و فرزندانش به جا آورد، اما هیچ‌وقت نتوانست زندگی مشترک تشکیل دهد.
حقایق جالب و عجیب درباره گالیله
برخی از افراد وقتی صحبت از دانشمندان و فیلسوفان می‌شود، کنجکاو می‌شوند که در زندگی علمی و شخصی آن‌ها نکاتی جالب را پیدا کنند. اگر شما هم کنجکاو هستید بدانید در زندگی فیلسوف و ریاضیدان ایتالیایی، گالیله، چه اتفاقات عجیبی افتاده است، در ادامه می‌توانید چند مورد را بخوانید.
نام گالیله در ماه
در ماموریت آپولو ۱۵ در سال ۱۹۷۱ یک دهانه قمر را به نام گالیله نامگذاری کردند. در واقع این نامگذاری به‌عنوان ادای احترامی ماندگار به مردی است که برای اولین بار سطح ماه را از طریق تلسکوپ مشاهده کرد. گالیله تصاویری که از ماه دیده بود را ترسیم کرد و ثابت کرد که سطح ماه بر خلاف چیزی که تصور می‌شود نرم نیست و کوه‌هایی روی کره‌ی ماه وجود دارد.
حبس گالیله
یک تصوری وجود دارد که گالیله در یک سیاهچال زندانی شده است، اما او در واقع در ویلای خود در نزدیکی فلورانس در حبس خانگی نگهداری می‌شد. گرچه روزهای سختی بود، به هر حال گالیلئو سال‌های آخر عمرش را زندانی بود و حتی نابینا هم شد، اما باز هم او در این مدت به کار علمی خود با تمرکز بر مکانیک و حرکت ادامه داد و مطالعاتش را متوقف نکرد.
راهبه بودن دختران گالیله
گالیله دو دختر و یک پسر داشت، اما با مادر فرزندانش ازدواج نکرده بود و در واقع پیوند قانونی نداشت، در نتیجه فرزندان او نیز در قوانین آن زمان، نامشروع و غیرقانونی بودند و از ازدواج منع شدند! در نتیجه دختران او به نام‌های ویرجینیا و لیویا به صومعه رفتند تا راهبه شوند. با وجود مشکلاتی که یک زمانی گالیله با کلیسا پیدا کرد، ولی دخترانش تا آخر عمر در کلیسا ماندند و به خدمت مشغول بودند.
دستاوردهای گالیله
کمک‌های گالیله به علم چیزی جز انقلاب نیست. مشهورترین اختراع او، تلسکوپ، چشم‌انداز و مناظر جدیدی را در اکتشاف کیهان باز کرد. در سال ۱۶۰۹، گالیله تلسکوپ خود را به سمت آسمان چرخاند و دهانه‌های ماه، فازهای نوری سیاره‌ی زهره و چهار قمر بزرگ مشتری را که امروزه به‌عنوان قمرهای گالیله شناخته می‌شوند، آشکار کرد. گالیله علاوه بر دستاوردهای نجومی خود، پیشرفت‌های چشمگیری در درک حرکت و مکانیک داشت. به طوری که آزمایش‌های او با سطوح شیب‌دار و توپ‌های غلتان، اساس قوانین حرکت اسحاق نیوتن را ایجاد کرد. در ضمن رساله و کتابچه‌ی گالیله با نام “Sidereus Nuncius” (پیام‌آور ستارگان) که در سال ۱۶۱۰ منتشر شد، مشاهدات آسمانی او را مستند کرد و شهرت او را به‌عنوان یک ستاره‌شناس برجسته تثبیت کرد. تحقیقات، کشفیات و اختراعات گالیله باورهای دیرینه را به چالش کشید و انقلاب علمی را شعله‌ور ساخت.
همان‌طور که متوجه شدید گالیله در علوم مختلفی مثل فیزیک، ریاضیات، مهندسی، نجوم و فلسفه مطالعه داشت و در علوم متنوع، نظریات انقلابی و چالش‌برانگیزی ارائه داد. در این راستا القاب مختلفی را هم به گالیله نسبت داده‌اند، از جمله “پدر روش‌های علمی”، “پدر فیزیک مدرن”، “پدر علم مدرن”، “پدر اخترشناسی رصدی” و…
بیشتر بخوانید: دانشمندان زیادی بودند که مثل گالیله سرنوشت عجیبی داشتند، مثلا ادوین هابل که پیشنهاد می‌کنیم درباره زندگی او بخوانید.
آیا تلسکوپ اختراع گالیله بود؟
عموم مردم تلسکوپ را اختراع گالیله می‌دانند و حتی تلسکوپ معروف‌ترین اختراع او در نظر گرفته می‌شود، اما واقعا تلسکوپ را گالیله اختراع کرد؟ جواب این است که خیر، تلسکوپ اولیه توسط گالیله اختراع نشده است، اما او نقش مهمی در توسعه و استفاده از آن ایفا کرد. اختراع تلسکوپ به‌طور کلی به هانس لیپرشی، سازنده عینک هلندی نسبت داده می‌شود که حتی در سال ۱۶۰۸ برای طرح خود درخواست ثبت اختراع کرد، اما دولت هلند این درخواست را رد کرد و حق اختراع برای او ثبت نشد.
همان زمان‌ها بود که گالیله در مورد اختراع تلسکوپ شنید، فهمید وسیله‌ای اختراع شده که به وسیله‌ی آن اجسام دور را مشاهده می‌کنند و به سرعت پتانسیل آن را برای رصدهای نجومی تشخیص داد. اصلا این موضوع زندگی علمی گالیله را در مسیر جدیدی قرار داد. در سال ۱۶۰۹، او نسخه‌ی بهبودیافته خود را از تلسکوپ ساخت که به تلسکوپ گالیله مشهور شد و از آن برای مشاهدات نوآورانه و پیشگامانه از ماه، قمرهای مشتری و سایر اجرام آسمانی استفاده کرد. مشاهدات گالیله شواهد محکمی برای مدل هلیوسنتریک منظومه شمسی، ارائه‌شده توسط کوپرنیک، ارائه کرد و مدل زمین مرکزی را به چالش کشید. بنابراین با این که گالیله تلسکوپ اولیه را اختراع نکرد، اما استفاده او از تلسکوپ و مشارکت او در نجوم رصدی، در پیشبرد درک ما از کیهان بسیار مؤثر بود.
در ضمن گالیله تلسکوپی که با بزرگنمایی هشت برابری تولید کرده بود را به سنای ایتالیا ارائه کرد، آن‌ها چنان شگفت‌زده و خرسند شدند که همان لحظه حقوق گالیله را تقریبا دو برابر کردند و مقام استادی دائم در پادووا را به او تقدیم کردند.
لیست مهم‌ترین اختراعات گالیله
گفتیم که تلسکوپ را مهم‌ترین و معروف‌ترین دستاورد گالیله می‌دانند، اما مسلما اختراع گالیله به تلسکوپ محدود نمی‌شود. گالیله طی سال‌ها تحقیق و مطالعه، اختراعات مهمی داشت که حتی خیلی از آن‌ها به تحقیقات دانشمندان در دوره‌های بعد نیز کمک کرد. برخی از مهم‌ترین اختراعات گالیله علاوه بر تلسکوپ عبارتند از:
- وزنه هیدرواستاتیک
- پمپ گالیله
- نوعی دماسنج
- قطب‌نما
- کشف قمرهای مشتری، نپتون، کوه‌های روی کره ماه، ستاره‌های کهکشان راه شیری
- ساعت آونگی
گالیله در دادگاه تفتیش عقاید
نظریه هلیوسنتریک (خورشید مرکزی) می‌گوید که خورشید در مرکز قرار دارد و زمین و دیگر سیارات به دور آن می‌چرخند. باور محکم گالیله به مدل خورشید مرکزی و دفاع او از سیستم کوپرنیک، او را در تضاد مستقیم با کلیسای کاتولیک قرار داد. چرا؟ چون در دوران قرون وسطی و زمانی که کلیسا بر مجامع علمی تاثیر و تسلط زیادی داشت، نظریه‌ی زمین مرکزی را باور داشتند و معتقد بودند که زمین مرکز هستی است و دیگر سیارات و اجرام آسمانی به دور آن می‌گردند. در نتیجه وقتی گالیله بر خلاف باور عموم نظریه خورشید مرکزی را مطرح کرد، افراد زیادی در مقابلش ایستادند و مخالفت کردند. اما قضیه به مخالفت ختم نشد، در سال ۱۶۱۶، کلیسا خورشید مرکزی را رسما بدعت‌گذاری اعلام کردد و به گالیله دستور داده شد که حمایت خود از مدل کوپرنیک را کنار بگذارد.
گالیله طی این سال‌ها چندان گوشش به حرفهای دیگران بدهکار نبود، به مطالعات و تحقیقات خود ادامه داد و بر خلاف توصیه‌ای که به او شده بود، در سال ۱۶۳۲، کتاب “گفتگو در مورد دو سیستم اصلی جهان” را منتشر کرد، اثری که از خورشید مرکزی دفاع می‌کرد. این منجر به محاکمه او توسط دادگاه تفتیش عقاید کاتولیک رومی در سال ۱۶۳۳ شد. در نهایت گالیله مجبور به انصراف از نظرات خود شد، ادعای خود درباره مرکز هستی بودن خورشید را پس گرفت، توبه‌نامه‌ای قرائت کرد و بقیه عمرش را یعنی تا سال ۱۶۴۲ (۷۷ سالگی) در حبس خانگی گذراند.
پایان زندگی گالیله
گالیله در ۸ ژانویه ۱۶۴۲ در سن ۷۷ سالگی درگذشت. قرار بود گالیله را در کلیسای بزرگ فلورانس در کنار نیاکانش دفن کنند، اما کلیسا مخالفت کرد و در نهایت گالیله را در اتاقی کوچک، در انتهای راهرویی در کلیسای سانتاکروچه دفن کردند. در کل علیرغم مشکلات و ناملایماتی که گالیله سال‌های پایانی عمرش درگیر آن‌ها بود، میراث گالیله پابرجا ماند و مسیر تحقیقات علمی را برای قرن‌های آینده شکل داد. مشارکت‌های فعالانه‌ی او در نجوم، فیزیک و ریاضیات، زمینه را برای روش علمی و رویکرد تجربی برای درک جهان طبیعی فراهم کرد. یک نکته جالب این است که ایزاک نیوتن یکی دیگر از برترین نوابغ تاریخ، در سال ۱۶۴۳ سال بعد از مرگ گالیله، به دنیا آمد.
سخن پایانی
گالیله، مردی که نامی بزرگ در تاریخ علم است، بیش از یک ستاره‌شناس و ریاضیدان بود؛ او کسی بود که خرد غالب زمان خود را به چالش می‌کشید. زندگی گالیله در دوره‌های مختلف، از مشاهدات او از طریق تلسکوپ تا دفاع اصولی او از خورشید مرکزی، گواهی بر قدرت کنجکاوی و جست‌وجوی دانش در او بود. وقتی به کیهان خیره می‌شویم و از شگفتی‌هایی که او کشف کرد حیرت‌زده می‌شویم، به یاد می‌آوریم که گالیله فقط مرد عصر خود نبود، او رویایی بود که از مرزهای زمان فراتر رفت و اثری ماندگار در چشم‌انداز علمی بر جای گذاشت. در آخر این را بگوییم که با خرید داستان علمی و سرگذشت دانشمندان برای دانش‌آموزان می‌توانید علاقه آن‌ها به علم و دانش را تقویت کنید و تاثیرات مثبتی بر توسعه ذهنی آن‌ها بگذارید.
