12 تا از دانشمندان زن جهان که باید بشناسید!
زنان دانشمند از گذشته تا امروز سهمی شگرف در رشد علم و فناوری داشتهاند؛ اما در بسیاری از دورههای تاریخی، تلاشها و کشفیات آنان کمتر دیده یا حتی نادیده گرفته شده است. نامهایی همچون ماری کوری، روزالیند فرانکلین و آدا لاولیس، تنها نمونههایی از زنانی هستند که با نبوغ خود، مسیر علم را دگرگون کردهاند. حضور زنان در عرصههای علمی، همواره با چالشهای اجتماعی و تبعیضهای جنسیتی همراه بوده است، اما عزم راسخ و عشق به کشف حقیقت، آنها را به چهرههایی ماندگار تبدیل کرده است. بررسی زندگی و آثار دانشمندان زن جهان نهتنها یادآور قدرت و اراده انسان است، بلکه الهامبخش دختران و زنان جوانی خواهد بود که رویای ورود به دنیای علم را در سر دارند. نقش زنان در آینده علم، بیش از پیش حیاتی به نظر میرسد. کودکان و نوجوانان دختر هم میتوانند با خرید کتاب زندگی نامه دانشمندان متناسب با گروه سنی خود، با دانشمندان بیشتری آشنا شوند. در این مقاله همراه ما باشید تا برخی از بهترین دانشمندان زن جهان را بشناسید.
جنیفر دودنا
فناوری CRISPR، انقلابی در تکنولوژیهای مربوط به ویرایش ژنوم بود که جنیفر دودنا، آن را توسعه داد. او از همان سنین کم به علمآموزی علاقه داشت و بعد از دریافت مدرک لیسانس در رشته بیوشیمی، دکتری خود را در رشته شیمی زیستی و داروشناسی مولکولی از دانشگاه هاروارد دریافت کرد.
خانم دودنا به عنوان یکی از تأثیرگذارترین دانشمندان زن جهان به دلیل ایجاد این فناوری در سال 2020 موفق به دریافت جایزه نوبل شیمی شد. با این فناوری میتوان توالیهای DNA را با دقت و انعطافپذیری بالایی ویرایش و امکانات جدیدی را به تحقیقات و درمانهای ژنتیکی اضافه کرد. در واقع این فناوری، وعده پایان دادن بیماریها را در آیندهای نهچندان دور به مردم سراسر جهان میدهد.
آزاده تبازاده
آزاده تبازاده یکی از دانشمندان زن جهان مقیم آمریکا و متولد ایران است که در سن 7 سالگی همراه خانواده به این کشور مهاجرت کرد. او از همان زمان کودکی علاقه زیادی به وسایل آزمایشگاهی داشت و با دریافت کتابی درباره زندگینامه ماری کوری متوجه شد زنان هم میتوانند دانشمندان موفقی باشند. انتشارات هفت و نیم هم ناشر تخصصی کتابهای کودک و نوجوان است که کتابهای مختلف در آن به چاپ میرسند. برای مثال کتاب زندگینامه دانشمندان برای کودکان که زندگی دانشمندان مختلف در آن با لحنی روان و مناسب روایت میشود.
او در سال 1383 تحقیقات مهمی را در زمینه ابرها و آلایندههای جو زمین انجام داد و تحقیقات او باعث شدند که او هم جزو اولین دانشمندانی باشد که ارتباط میان کاهش اوزون و گرم شدن زمین را درک میکند. همین کشفیات باعث شدند او لقب ستاره ناسا را بگیرد. خانم تبازاده هم اکنون به عنوان استاد دانشگاه استنفورد مشغول به کار است.
گلادیس وست
گلادیس وست از بهترین دانشمندان زن جهان بود که فعالیتهای او در توسعه مدلسازی ریاضیات از شکل زمین منجر به شکلگیری GPS (سیستم موقعیتیاب جهانی) شد. این دانشمند زن خارجی بعد از اینکه مدرک خود را در رشته ریاضی از کالج ویرجینیا دریافت کرد، به نیروی دریایی ایالات متحده ملحق شد. او در نیروی دریایی ایالات متحده موفق به انجام تحقیقاتی درباره اندازهگیریهای ماهوارهای و ویژگیهای گرانشی برای GPS شد.
خانم وست نوآوریهایی در پروژههای SEASAT و GEOSAT انجام داد که با کمک به ایجاد مدلهای دقیق از سطح زمین برای دقت جی پی اس ضروری بودند. در نهایت گلادیس وست، ریاضیدان و مخترع GPS که در سال 1930 متولد شده بود، در سال 2018 بعد از معرفی به تالار مشاهیر پیشکسوتان فضا و موشکی نیروی هوایی ایالات متحده توانست یکی از بالاترین افتخارات فرماندهی فضایی نیروی هوایی را دریافت کند.
ریچل کارسون
ریچل کارسون، یکی از دانشمندان زن جهان است که به عنوان الهامبخش گروههای زیست محیطی و دانشمندان زیادی شناخته میشود. او در سال 1907 متولد شد که بیشتر به خاطر پیش بردن جنبش محافظت از محیط زیست شهرت پیدا کرد، اما در کنار آن عضو حزب محافظهکار، نویسنده و زیست شناس دریایی هم بود.
“بهار خاموش” یکی از مهمترین کتابهای زیست محیطی و اثر خانم کارسون در قرن بیستم بود که با به تصویر کشیدن خطرات آفتکشهای شیمیایی، الهامبخش جنبشهایی بود که آژانس محافظت از محیط زیست (EPA) را در ایالت متحده توسعه داد. کتابهای علمی آموزشی زیادی مخصوص کودکان و نوجوانان هم وجود دارند که به آنها از همان سنین کم آموزش میدهند چطور مراقب محیط زیست باشند. بعد از اینکه ریچل کارسون از دنیا رفت، جیمی کارتر مدال آزادی ریاست جمهوری را به او اهدا کرد.
باربارا مک کلینتاک
اگر بخواهیم اسامی دانشمندان زن جهان را در زمینه ژنتیک نام ببریم، باربارا مک کلینتاک هم یکی از آنها خواهد بود. باربارا مک کلینتاک توانست کروموزمهای ذرت را به تصویر بکشد و با استفاده از تجزیه و تحلیل میکروسکوپی، اطلاعات بیشتری درباره نحوه عملکرد ژنتیک کسب کند. او از تأثیرگذارترین دانشمندان زن دنیا است که اقدامات مهمی را در تاریخ ژنتیک انجام داد.
باربارا مک کلینتاک موفق شد با استفاده از نقشههای ژنتیکی، نشان دهد مناطق مرکزی کروموزومها چه نقشی در حفظ اطلاعات ژنتیکی دارند. همچنین موفق به کشف مفهوم نوترکیبی ژنتیکی و نحوه مبادله اطلاعات توسط کروموزومها شد. تا اواخر دهه 1970 که دانشمندان درک بیشتری درباره DNA پیدا کردند، کارهای خانم کلینتاک خیلی جدی گرفته نمیشد. در نهایت او در سال 1983 توانست جایزه نوبل هم دریافت کند.
روزالیند فرانکلین
درست است که پیشگامانی مانند موریس ویلکینز، جیمز واتسون و فرانسیس کریک برای برجستهسازی ساختار DNA جایزه نوبل دریافت کردند، اما اگر تلاشهای خانم فرانکلین نبود، آنها هرگز موفق نمیشدند. روزالیند فرانکلین از بزرگترین دانشمندان جهان بود که با کمک پراش اشعه ایکس، ساختار DNA را کشف کرد.
بیشتر افراد، خانم فرانکلین را به عنوان یکی از دانشمندان زن جهان میشناختند که فعالیتهایی را درباره ساختار ویروسها، مولکولها و سایر مواد انجام داده بود. از طرفی اکتشافات او پیرامون DNA خیلی قابل توجه قرار نگرفت. با وجود توسعه آزمایشهای مختلف مبتنی بر DNA و اکتشافات علمی که انجام داد، کارهای او تنها پس از مرگ وی دیده شدند.
رادیا پرلمن
وقتی درباره زنان دانشمند جهان صحبت میکنیم، رادیا پرلمن یکی دیگر از اسامی شناختهشده است. خانم پرلمن، مهندس شبکه، برنامهنویس کامپیوتر و مسئول کمک به توسعه وب است که از او به عنوان “مادر اینترنت” یاد میشود.
بیشتر شهرت رادیا پرلمن به اختراع STP یا پروتکل Spanning-Tree برمیگردد، اما او موفق به نوآوریهای دیگری در نحوه مدیریت و انتقال دادهها توسط شبکه دیجیتال و استانداردسازی و طراحی شبکه هم شده است. او از برترین دانشمندان زن جهان است که علاوهبر داشتن 100 حق ثبت اختراع و کسب جوایز مختلف در زمینه علوم کامپیوتر، پروتکل TRILL را اختراع کرد تا توسعهدهندگان فناوری درخت پوشا (Spanning Tree)، مشکلات موجود را اصلاح کنند.
ماری کوری
وقتی درباره ده دانشمند زن برتر دنیا صحبت میکنیم، ماری کوری قطعا یکی از آنهایی است که خیلیها او را میشناسند. برای آشنایی بیشتر با این دانشمند میتوانید مقاله ماری کوری کیست در مجله انتشارات هفت و نیم را بخوانید. خانم کوری فقط 56 سال عمر کرد، اما در همین مدت کم، نوآوریهای زیادی را به ثبت رساند که باعث توسعه پزشکی و ارتقای سلامت بشر شد.
ماری کوری از شناختهشدهترین دانشمندان زن جهان بود که اولین مطالعات خود را پیرامون درمان نئوپلاسمها انجام داد، امکانات لازم برای رادیوگرافی را به منظور عکسبرداری با اشعه ایکس توسعه داد و اواخر دهه 1800 بود که همراه همسر خود، عناصر رادیوم و پولونیوم را کشف کرد.
آدا لاولیس
آدا لاولیس، ریاضیدان انگلیسی و مهمترین دانشمند زن دنیا بود که در سال 1815 به دنیا آمد. شاید کامپیوترهای امروزی در زمان خانم آدا وجود نداشتند، اما او را بیشتر به دلیل فعالیت فعالیت بر کامپیوترهای مکانیکی ساخته چارلز بابیج میشناسیم که به آنها موتور تحلیلی هم گفته میشد.
خانم لاولیس از اولین برنامهنویسان کامپیوتر بود که باور داشت ماشینها قدرتی بیشتر از بازی با اعداد دارند و یکی از اولین الگوریتمهای تولیدشده توسط ماشینها را منتشر کرد. او از تأثیرگذارترین دانشمندان زن جهان بود که پیشبینی میکرد روزی کامپیوترها برای انجام کارهای گرافیکی، ساخت آهنگ و… به کار میروند.
مونا جراحی
مونا جراحی، یکی از دانشمندان ایرانی معاصر است که اکنون به عنوان یکی از اساتید دانشگاهی در دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس فعالیت دارد. او متولد سال 1357 است و بعد از کسب مدال نقره در المپیاد ملی فیزیک ایران و ورود به دانشگاه صنعتی شریف در سال 1374، 5 سال بعد از این دانشگاه فارغالتحصیل شد.
او برای تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد به دانشگاه استنفورد رفت و مدرک دکترای خود را هم از این دانشگاه دریافت کرد. خانم جراحی به عنوان یکی از دانشمندان زن جهان که متولد ایران بود، موفق به دریافت جایزههای متعددی از جمله جایزه تحقیقاتی بنیاد اوکاوا، جایزه پژوهشی بنیاد الکساندر هون هومبولت، جایزه تحقیقاتی برنامه دسترسی به فناوری فوتونیک و… در سالهای مختلف شد.
گریس هاپر
گریس هاپر یکی دیگر از دانشمندان زن جهان در دنیای برنامهنویسی بود که به عنوان پیشگامان این حوزه هم شناخته میشد. او در دسامبر 1906 متولد شد و طی جنگ جهانی دوم به عنوان مسئول برنامهنویسی یکی از اولین رایانههای ساختهشده با نام MARK1 در نیروی دریایی ایالات متحده فعالیت کرد.
خانم هاپر بر این باور بود که با توسعه زبانهای برنامهنویسی میتوان از کامپیوترها در زمینههای علمی و غیرعلمی استفاده کرد؛ به گونهای که با کمک به ایجاد COBOL، به عنوان بزرگترین دانشمند زن جهان شناخته شد؛ زیرا تا سال 2000 حدود 70 درصد از کل کدهای مورد استفاده و فعال از این زبان برنامهنویسی ایجاد شدند.
گریس هاپر در سالهای مختلف موفق به دریافت جایزههای متعددی شد. او در سال 1934 افتخار دریافت مدرک دکترا ریاضیات از دانشگاه ییل به عنوان اولین زن را گرفت. همچنین 40 مدرک افتخاری دیگر هم از دانشگاههای سراسر جهان گرفت. علاوهبر این خانم هاپر مدال ملی فناوری را در سال 1991 و مدال آزادی ریاست جمهوری را در سال 2016 پس از مرگ خود دریافت کرد.
کاترین جانسون
کاترین جانسون یکی از دانشمندان زن جهان است که بدون او، کشف فضای بیرون از زمین برای انسانها غیرممکن بود. خانم جانسون به عنوان یک کامپیوتر انسانی در ناسا مشغول به کار بود؛ یعنی به منظور پشتیبانی از مهندسان فضایی، محاسبات پیچیده را تکمیل میکرد. حتی بعد از رایج شدن استفاده از کامپیوترها باز هم از خانم جانسون خواسته میشد که کار آنها را چک کند.
برای مثال در سال 1961 از خانم جانسون خواسته شد مسیر اولین سفری را که آمریکا به فضا انجام میدهد، محاسبه کند. همچنین در سال 1969، مسیر ناسا برای فرود به ماه را برنامهریزی کرد. در ناسا، نام کاترین جانسون به عنوان یکی از مهمترین زنان آفریقایی – آمریکایی یاد میشود و بعد از فوتش، در سال 2021 نام او هم در تالار مشاهیر ملی زنان قرار گرفت. شما میتوانید با دانشمندان ایرانی ناسا در مجله انتشارات هفت و نیم آشنا شوید که نام خانمهای ایرانی را هم در این لیست میبینید.
سخن پایانی
دانشمندان زن مانند ماری کوری یا آدا لاولیس، روزی کودکانی بودند که زیاد سؤال میپرسیدند و گاهی هم چیزهایی را خراب میکردند تا از درونشان سر در بیاورند. حتی برخی از آنها مانند دانشمندان دیوانه تاریخ رفتارها و عادات خاص و غیرمعمولی داشتند. کودکان و نوجوانانی که عاشق کشف کردن، خواندن، آزمایش کردن یا خیالپردازی هستند، شاید آیندهای روشن در دنیای علم در انتظارشان باشد. به همین دلیل باید برای رسیدن به خواستههای خود تشویق شوند و به این باور برسند که دختر بودن هیچ محدودیتی در دستیابی آنها به مراتب علمی بالا ایجاد نمیکند.
این مقاله فقط درباره گذشته نیست؛ بلکه درباره آینده است، درباره فرزندانی که امروز بازی میکنند و فردا شاید پزشک، فیزیکدان یا برنامهنویس شوند. کتابها، بهترین دوست کودکان و نوجوانان در این مسیر هستند؛ زیرا آنها پنجرههایی به جهان علم باز میکنند. انتشارات هفت و نیم، ناشر تخصصی کتابهای کودک و نوجوان است که کتابهای مختلفی را در زمینه زندگینامه دانشمندان جهان هم عرضه میکند.
